‘Pas op voor hen’, kopte de staatskrant Al Dostour deze zomer. Op de voorpagina stonden 33 foto’s van journalisten, schrijvers, politici en kunstenaars; allemaal kritisch op het regime van president Abdel Fattah El-Sisi. Een van hen is de advocaat en mensenrechtenverdediger Gamal Eid (55). Het Egyptische ministerie van Binnenlandse Zaken wil juridische actie tegen hem ondernemen voor het ‘publiceren van valse informatie’ over gevangenissen.
Die ochtend publiceerde Eids organisatie, Arabic Network for Human Rights Information (ANHRI), een rapport over slechte behandeling en medische verwaarlozing van gevangenen, extremisme en drugsproblemen in de Gamasa-gevangenis in Caïro. Vervolgens werd hij in verschillende staatsmedia neergezet als terrorist, zo vertelt hij aan de telefoon.
Het was niet de eerste keer dat Eid werd lastiggevallen. Op 30 september vorig jaar werd zijn auto gestolen. Hij deed aangifte, maar de politie wilde geen onderzoek doen. Tien dagen later werd hij aangevallen door twee gewapende mannen in burger. Ze braken zijn ribben en verwondden hem. Een maand later werd hij gebeld en kreeg te horen dat hij zich moest ‘gedragen’.
Toen hij in de ochtend van 29 december zijn woning verliet, werd hij opgewacht door zo’n tien mannen. Ze sloegen hem tegen de grond, bedreigden hem met pistolen en gooiden verf over hem heen. Toen de buren probeerden in te grijpen, zwaaiden de mannen met hun wapens en dwongen hen te vertrekken. Alles wijst erop dat de Egyptische autoriteiten achter de aanvallen zitten, schrijft Human Rights Watch in een rapport.
Laatste verdedigingslinie
Volgens het Tahrir Institute for Middle East Policy (TIMEP) en de Internationale Commissie van Juristen (ICJ) heeft de Egyptische overheid het gemunt op ‘de laatste verdedigingslinie’. De organisaties riepen het regime eind september op alle zeventien advocaten die gevangenzitten onvoorwaardelijk vrij te laten.
Met El-Sisi als president is Egypte steeds verder verworden tot een dictatuur. Nadat Mohamed Morsi in 2013 werd afgezet door het leger, kwam de voormalige generaal en minister van Defensie El-Sisi aan de macht. Hij tolereert geen oppositie of kritisch tegengeluid en vrijheden worden ernstig beperkt. Egypte telt tienduizenden politieke gevangenen, onder wie veel advocaten.
‘Ik heb nog altijd hoop op een eerlijker rechtssysteem’
Gamal Eid is op vrije voeten, maar er loopt een langdurige lastercampagne tegen hem, die eind juni door zes mensenrechtenorganisaties in een gezamenlijke verklaring werd veroordeeld. ‘Er zitten duizenden politieke gevangenen vast voor het uiten van hun mening’, zegt Eid. ‘De media worden volledig beheerst door de staat. Er zitten nu zo’n dertig journalisten in de gevangenis en de enige twee onafhankelijke nieuwswebsites, Mada Masr en Al Manassa, zijn geblokkeerd. Als je met buitenlandse media praat, dan loert de gevangenis.’
In 2004 richtte Gamal Eid het ANHRI-netwerk op. De advocaten en onderzoekers verbonden aan de organisatie zetten zich in voor de vrijheid van meningsuiting in Egypte en de Arabische wereld, in het bijzonder voor persvrijheid. ‘We laten een krachtig geluid horen’, zegt Eid. ‘Maar daarmee halen we ons ook de woede van de Egyptische autoriteiten op de hals. Er zijn twee opties: zwijgen en volgzaam zijn, of kiezen voor je recht om je mening te verkondigen. Natuurlijk ben ik bang. Maar als ik mijn vrienden en studenten in de gevangenis zie, dan voel ik liever angst dan dat ik meewerk met het regime.’
Dit soort artikelen direct in je inbox? Meld je aan voor de Wordt Vervolgd Nieuwsbrief
Mensenrechtenverdedigers zoals Eid zijn in Egypte al langer doelwit van de autoriteiten. In 2011 vielen veiligheidsdiensten de hoofdkwartieren van verschillende ngo’s en mensenrechtenorganisaties binnen. Onder het mom van illegale buitenlandse financiering werd de bekende ‘foreign funding’-rechtszaak tegen hen aangespannen. Eid kreeg een reisverbod opgelegd en zijn banktegoeden werden bevroren, waardoor hij alles nu met contant geld moet doen. Die maatregelen zijn nog steeds van kracht. Ook zitten twee van zijn collega’s in de gevangenis.
‘Misschien zijn we nu zwak en moe, maar dat betekent niet dat de revolutie over is’
‘Ik maak me zorgen over het gebrek aan gerechtigheid, vooral over het gebruik van langdurig voorarrest als manier om wraak te nemen op de oppositie en critici. Dat komt er eigenlijk op neer dat je hen gevangenzet zonder proces. Op dit moment schrijf ik een verklaring voor Mohammed Adel. Hij is een blogger en zit al twee jaar zonder proces in voorarrest. In mei overleed filmmaker Shady Habash in de gevangenis. Ook hij zat al meer dan twee jaar illegaal in voorarrest. Normaliter mag voorarrest maar zes maanden duren. Op basis van de antiterrorismewet van 2015 kan dat nu verlengd worden tot twee jaar. Maar zelfs daar houden ze zich niet langer aan. En dan hebben we ook nog een economische crisis. Er is geen brood en geen vrijheid.’
Revolutie
Tijdens het hele gesprek is Eid vurig. ‘Ik heb nog altijd hoop op een eerlijker rechtssysteem’, zegt hij. ‘Mensen zullen altijd doorgaan met het vechten voor hun rechten. Dat geldt ook voor de Egyptische revolutie. Misschien zijn we nu zwak en moe, maar dat betekent niet dat de revolutie over is.’ Maar wanneer hij over zijn familie praat, klinkt hij plotseling vlak en somber. ‘Mijn vrouw en mijn dochter van 15 wonen in New York. Misschien hebben we geluk, miljoenen Egyptenaren kunnen niet ontsnappen. Het is moeilijk om mijn familie niet bij me te hebben, maar misschien is het wel beter want ik vertrouw dit regime niet.’
Door het reisverbod kan Eid zijn vrouw en dochter niet opzoeken. Soms komen ze bij hém op bezoek. De laatste keer was in december 2019, nadat hij was aangevallen en verf over zich heen gegooid kreeg. ‘Mijn dochter knipte de verf uit mijn haar. Ze zegt altijd hoe trots ze op me is en dat ze me steunt. Daar put ik hoop uit.’
