Een symptoom – column van Arnon Grunberg

In vrijwel geen enkel ander democratisch land is het zo makkelijk telefoons af te tappen als in Nederland. Repressieve regimes zullen ongetwijfeld nog ruimhartiger omgaan met de bevoegdheden van de overheid‚ maar het is nu eenmaal een kenmerk van het repressieve regime dat het zich op het standpunt stelt dat de overheid alle bevoegdheden heeft en de burger niet een. De burger is de brandstof die de molen van de staat draaiende dient te houden.

Er waren natuurlijk ook in Nederland altijd al burgers die vonden dat de overheid strenger op diende te treden tegen allerlei vormen van criminaliteit. Dat daarbij rechten van burgers geminacht werden‚ was niet erg. Vanaf de elfde september 2001 is de angst voor allerlei vormen van het ‘kwaad’ in het Westen toegenomen. Of die angst nu terecht is of niet doet er niet zoveel toe: de angst is er. Politici passen zichzelf en hun beleid aan die angst aan.

Toen ik opgroeide was de noodtoestand iets wat werd afgekondigd door bananenrepublieken‚ vrij recentelijk kondigde Frankrijk de noodtoestand af en dat vond vrijwel iedereen prima. De strijd tegen het terrorisme betekende immers dat de staat meer bevoegdheden moest krijgen.

De Sleepwet reflecteert een cultuur waarin de overheid elke mogelijke misstand moet voorkomen.

Overigens is niet alleen terrorisme de aanleiding van dit sentiment. Als in Nederland een tbs’er met verlof een misdaad begaat‚ roept de publieke opinie ook meteen op om de rechten van verdachten en tbs’ers in te trekken. Waarom zouden verdachten of tbs’ers rechten hebben? Verdachte heeft toch misdaad begaan? En de tbs’er bevindt zich al helemaal op de rand van de mensheid.

In dit klimaat is de zogenaamde Sleepwet tot stand gekomen. Een wet kortgezegd die het de Nederlandse overheid nog makkelijker maakt uw telefoon‚ uw computer‚ uw bankrekening en misschien ook uw pacemaker‚ voor zover die op het internet is aangesloten‚ te penetreren zonder daarbij iets illegaals te doen. De Sleepwet is natuurlijk geen technologische vernieuwing. Een misverstand‚ merk ik‚ dat in gesprekken in cafés weleens opduikt. Het is al mogelijk‚ straks wordt het legaal. Overigens mogen we ervan uitgaan dat ook Nederlandse geheime diensten regelmatig dingen doen die illegaal zijn. Met dank aan Arjen Lubach en studenten van de UvA komt er een referendum over deze wet. Het CDA heeft al laten weten de uitkomst van dat referendum te negeren. Nu ben ik geen voorstander van referenda‚ maar ook dat is een andere discussie.

In het algemeen hang ik het ouderwetse en inmiddels zeer impopulaire standpunt aan dat de overheid een nachtwakersfunctie heeft. Een klassiek liberaal standpunt‚ maar ook de liberalen in Nederland (law and order) moeten daar niets meer van weten. De Sleepwet reflecteert vooral een cultuur waarin van de overheid gevraagd wordt elke mogelijke misstand te voorkomen. Als overheid dat niet doet faalt overheid.

Wie geen Sleepwet wil moet de angstige burger leren te leven met onzekerheid. Oorzaken moeten bestreden worden‚ niet symptomen. De sleepwet is slechts een symptoom. Een kwaadaardig symptoom‚ dat wel.

Wordt Vervolgd, december 2017