Een nieuw geheugen – column van Linda Bilal

‘Wie zei dat de oorlog ooit eindigt?’ Die vraag bleef zich in mijn hoofd herhalen toen ik voor het eerst Kamp Vught bezocht.

Ik heb veel over oorlogen gelezen en heb er zelf een meegemaakt toen ik nog in mijn geboortestad Aleppo woonde. Natuurlijk heeft iedere oorlog een andere oorzaak, progressie en impact. Maar alle oorlogen weerspiegelen de meest brute en donkere zijde van de mensheid. Die inktzwarte kant is goed zichtbaar achter de glazen poort van Nationaal Monument Kamp Vught. Het bezoek aan het museum (met portretten en geluidsfragmenten van overlevenden) deed al mijn huiveringwekkende oorlogsherinneringen herleven.

Zodra je het museum verlaat, kom je op een pad richting het kamp van de Molukkers. Ik bezocht dit kamp ter voorbereiding op een documentaire die ik met vrienden maak over hun verhaal. Ik wist dat de Molukkers een van de weinige etnische minderheden vormen binnen de Indonesische archipel. Sommigen ontvluchtten het land in 1951 via schepen van de Nederlandse marine. Ze woonden tijdelijk in het kamp in Vught, of op andere vergelijkbare plekken die hun ter beschikking werden gesteld.

Misschien eindigen de oorlogen ooit en gaan we allemaal terug naar onze thuislanden

De Molukkers kregen de belofte dat ze mochten terugkeren, maar velen wonen nog altijd in Nederland. In gesprekken met Molukkers bleek hoe hecht hun gemeenschap is. Als we tijdens zo’n interview een naam noemden of een foto lieten zien, wisten onze gesprekspartners meteen om wie het ging en wat zijn of haar verhaal was. De leden van de Molukse gemeenschap wonen in zestig verschillende Nederlandse wijken. Ze hebben een unieke band, met een gedeelde migratiegeschiedenis.

Tijdens die gesprekken realiseerde ik me opnieuw hoe alleen je je voelt als je gedwongen wordt asiel te zoeken in een land ver weg. Je verliest de veilige, sociale cirkel om je heen, met vrienden, kennissen, buren, collega’s, jeugdvrienden en andere verwanten.

Je wordt gedwongen op zoek te gaan naar een nieuw vangnet om je aan vast te klampen. Je moet een nieuwe identiteit aannemen, met bijbehorende cultuur en toekomst. Eigenlijk moet je een nieuw geheugen hebben.

De Molukkers weigerden echter hun veilige sociale omgeving los te laten, zoals zoveel vluchtelingen. Dat deden ze niet uit een verlangen naar afzondering of haat jegens de burgers van hun nieuwe land, maar eerder uit een onderbewuste behoefte aan de maatschappelijke veiligheid en warmte die ze waren kwijtgeraakt.

Misschien eindigen de oorlogen ooit en gaan we allemaal terug naar onze thuislanden. Wellicht zullen de onderdrukten dan hun langverwachte gerechtigheid ontvangen. Maar van onze herinneringen en gevoelens van angst en vervreemding die de jaren in ballingschap markeren, zullen we nooit bevrijd raken.