Een ‘humane’ bajes en veertig jaar in Afrika: vier lees- en kijktips

De redactie van Wordt Vervolgd leest, luistert en kijkt heel wat af. Dit zijn de aanraders voor het begin van 2023.

Een ‘humane’ bajes

Decennialang was de Bijlmerbajes een ijkpunt voor wie vanaf station Amsterdam Amstel richting de Bijlmermeer reed: lachen om de gedetineerde die bij wedstrijden van Ajax een Feyenoord-vlag voor zijn raam hing, en op de muren langs de slotgracht teksten die herinnerden aan de tijd dat er totaalweigeraars waren. Nu is de gevangenis weg. Afgebroken.

In hun heerlijke boek De hechtenisclub blikken Daphné Dupont-Nivet en Nils von der Assen terug op de bekendste penitentiaire inrichting van Nederland. De in 1979 in gebruik genomen gevangenis was een product van haar tijd. Mensen uit de intellectuele en politieke elite hadden in de oorlog zelf gevangengezeten en pleitten daarom voor humanere detentie. Opsluiting moest voortaan gericht zijn op resocialisatie. Geen tralies maar ramen. Bij het ontwerp van de Bijlmerbajes werd zelfs even gedacht aan een haag van meidoornstruiken in plaats van gevangenismuren. De hooggestemde idealen werden al snel op de proef gesteld. Uitbraken, bezuinigingen en de roep vanuit de samenleving om criminelen harder te straffen, ondermijnden het streven naar een menselijke behandeling van gedetineerden.

Veertig jaar in Afrika

In de veertig jaar dat Koert Lindijer correspondent is in Afrika is bijna alles veranderd. Zijn standplaats Nairobi transformeerde van een gezapige, groene tuinstad in een plaats met miljoenen inwoners en een indrukwekkende skyline. De invloed van Europa op het continent nam af, terwijl China juist meer in de melk te brokkelen kreeg. Ook de verslaggeving over Afrika veranderde ingrijpend, schrijft Lindijer in zijn boeiende Een wolkenkrabber op de savanne.  

De veronderstelde voorkeuren van lezers, luisteraars en kijkers zijn in de loop der jaren een grotere rol gaan spelen. Lindijer beschrijft hoe hij tegenwoordig als een marktkoopman met zijn verhaalideeën moet leuren. Dagenlang op pad met niet meer dan een blocnote en wat schoon ondergoed is er niet meer bij. Ook voorbij is de tijd dat ‘de deuren van de overheid meestal automatisch openzwaaiden voor witte reporters’. De nieuwe geopolitieke verhoudingen zorgen ervoor dat westerse verslaggevers minder belangrijk zijn. Machthebbers kunnen hun boodschap nu bovendien zelf kwijt via sociale media. 

Baas over eigen bits

Privacy kan een taai onderwerp zijn. Gelukkig is er nu de videoserie Data, zo zit dat van de digitale burgerrechtenorganisatie Bits of Freedom. In korte afleveringen van telkens een paar minuten spreekt rapper Fresku, ambassadeur van de vrijheid namens het Comité 4 en 5 mei, met deskundigen. Over algoritmes die gemeenten inzetten om fraude op te sporen of over de formules die de politie gebruikt om te bepalen waar er extra patrouilles moeten plaatsvinden.  Ook gaat het over de macht van grote techbedrijven als Google en Meta. Zij houden je niet alleen in de gaten, maar bepalen ook in hoge mate wat je te zien krijgt. Sommige video’s, foto’s of berichten krijgen veel aandacht, terwijl andere content nauwelijks views krijgt. Een leven zonder Big Tech is ondertussen ingewikkeld. Want met een privacyvriendelijk alternatief als Signal kun je nog altijd geen berichten sturen naar je vrienden die alleen WhatsApp hebben.

Getekend door de oorlog

De kunstige animatiefilm Nayola vertelt het verhaal van drie generaties vrouwen in Angola. Lelena verloor haar echtgenoot tijdens de onafhankelijkheidsoorlog in de jaren zestig. In de daaropvolgende burgeroorlog verdween haar dochter Nayola. Nu het vrede is, dreigt het gevaar voor kleindochter Yara. Zij maakt subversieve rap-muziek en is daarom in het vizier gekomen van de politie. Yara laat zich echter niet de mond snoeren. Haar woede – over de overheid, over haar moeder die haar in de steek liet om haar echtgenoot te zoeken en over haar oma die het huis niet uitkomt – moet eruit. Regisseur José Miguel Ribeiro vertelt het verhaal met voortdurende sprongen in de tijd, sprookjesachtige symboliek en, plotseling halverwege de film, ook met echte archiefbeelden. Op knappe wijze laat Nayola zien hoe een oorlog mensen onherkenbaar kan veranderen.