Deelt Trump straks weer enkeltjes Guantánamo uit?

De regering-Trump is van plan Guantánamo Bay open te houden. In het detentiecentrum op Cuba bereiden bewakers zich alvast voor op de komst van nieuwe gevangenen.

Is het feest in Guantánamo Bay als een gevangene zijn 70ste verjaardag viert? Saifullah Paracha kreeg vorige maand in ieder geval een verjaardagskaart‚ ondertekend door ruim 10 duizend mensen die hem via mensenrechtenorganisatie Reprieve ‘in donkere tijden’ willen laten zien dat ze hem niet vergeten zijn. Maar de suikervrije taart die advocaat Shelby Sullivan voor haar diabetische cliënt had ingevlogen‚ heeft hem nooit bereikt. Niet toegestaan‚ volgens Sullivan.

De verjaardag van Pakistaan Paracha‚ de oudste van de 41 gevangenen op Guantánamo Bay‚ is niet alleen een persoonlijke mijlpaal. Het is een vingerwijzing naar de toekomst. De mannen in het omstreden detentiecentrum worden ouder‚ en nu de Amerikaanse president Donald Trump van plan is de gevangenis open te houden‚ zijn er wellicht aanpassingen nodig. ‘We denken na over faciliteiten voor hen. Of de deuren breed genoeg zijn voor rolstoelen bijvoorbeeld’‚ vertelt luitenant-kolonel Steve Gabavics van de legereenheid die het detentiecentrum bewaakt. Hij ontvangt een groep journalisten op een moment dat het Amerikaanse leger wil doen geloven dat achter de tralies van ‘Gitmo’ heus weleens feest wordt gevierd: de Ramadan.

In de keuken van het detentiecentrum vertelt de kok wat de zwaarbewaakte terreurverdachten op dag acht van hun religieuze vastenmaand te eten krijgen. Lamsvlees is er dit jaar niet: het Amerikaanse leger bestelt in bulk en vindt het niet de moeite waard om voor de maaltijden in Guantánamo Bay een partij lam te laten bezorgen‚ nu er nog maar 41 gevangenen over zijn. Ze moeten het doen met kipkebab en een flinke doos dadels die de kok enthousiast laat zien. ‘Ze krijgen ook baklava. Wil je proeven?’

Als ik nu een telefoontje krijg dat er een vliegtuig met verdachten onderweg is‚ dan kunnen we daar adequaat op reageren

Voor Paracha is het de dertiende Ramadan op Guantánamo‚ en niet de laatste. Want dat Paracha of zijn medegevangenen binnen afzienbare tijd op vrije voeten komen‚ is onwaarschijnlijk‚ ook al zijn 31 van hen nooit aangeklaagd. Barack Obama probeerde het cellencomplex nog te sluiten en liet gevangenen gaan als ze volgens een speciale commissie geen gevaar meer vormden en een stabiel land bereid was hen op te nemen – het Congres heeft elke transfer naar het Amerikaanse vasteland onmogelijk gemaakt. Maar Donald Trump beloofde tijdens zijn verkiezingscampagne Guantánamo Bay juist weer vol te stoppen met ‘bad dudes’‚ mogelijk ook terreurverdachten van eigen bodem. Sinds zijn inauguratie wordt gewerkt aan een presidentieel besluit waarin dat plan concreet moet worden.

Nieuwelingen

Trump wordt bijgestaan door twee beschermheren van Gitmo. De een is minister van Justitie Jeff Sessions‚ altijd al Guantánamo-adept. Hij noemde het in maart nog ‘een prima plaats om dit soort gevaarlijke criminelen vast te houden’. De ander is Trumps stafchef John Kelly‚ die het stokje in de zomer overnam van Reince Priebus. Kelly‚ een gepensioneerd generaal‚ was onder Obama de baas van het Southern Command‚ dat toezicht houdt op Guantánamo. Hij was destijds uitgesproken tegenstander van pogingen het complex te sluiten. ‘Ik ben nog nooit zo trots geweest op troepen onder mijn commando als op de jonge militairen die dag en nacht hun plicht doen op Guantánamo’‚ zei hij in het Congres.

Ondertussen wordt steeds duidelijker waar Trump en zijn team naartoe willen. Volgens concepten van de plannen die uitlekten naar The New York Times wordt Guantánamo sowieso opengehouden voor nieuwe terreurverdachten‚ maar is een eerder‚ radicaler plan losgelaten: het heropenen van de zogeheten black sites. In die gevangenissen in landen als Polen‚ Roemenië‚ Thailand en Afghanistan verzamelde en folterde de CIA tussen 2002 en 2008 in het geheim terreurverdachten.

De commandant van de marinebasis waar Guantánamo ligt‚ admiraal Edward Cashman‚ bereidt zijn troepen alvast voor op de komst van nieuwelingen. Het zou een
bijzondere gebeurtenis zijn‚ want de laatste gevangene arriveerde in 2008. ‘Als ik nu een telefoontje zou krijgen met de melding dat een vliegtuig onderweg is‚ dan kunnen we daar adequaat op reageren’‚ zegt Cashman als hij journalisten te woord staat in het bedompte kantoortje van het mediateam dat geregeld journalisten rondleidt door het detentiecentrum‚ maar ze op de basis geen moment uit het oog verliest. Voorheen mochten journalisten de speciale stoel zien waarin hongerstakers destijds vastgebonden werden‚ maar die blijft nu uit zicht.

Sinds Trumps aantreden als president zijn de transfers naar nieuwe thuislanden per direct stopgezet

Cashmans troepen oefenden de afgelopen maanden de aankomst van nieuwe gevangenen op het landingsbaantje dat bij de basis hoort. Van daaruit volgt een boottocht over de Guantánamo-baai naar het hermetisch afgesloten detentiecentrum – over land zijn de cellenblokken niet bereikbaar vanwege de met mijnen en wachttorens bezaaide grens met Cuba.

Cashman: ‘Er is nu plaats voor ongeveer tweehonderd extra gedetineerden. In de praktijk waarschijnlijk wat minder‚ afhankelijk van hun achtergrond en de specifieke veiligheidsmaatregelen die nodig zijn.’ Zo zijn plannen gemaakt voor eventuele vrouwelijke terreurverdachten op Guantánamo Bay: die zullen apart worden opgesloten. En IS-strijders worden sowieso niet gemengd met de huidige gevangenen‚ vult Gabavics aan.

Slimme advocaat

Juristen hebben er wel op gewezen dat Trump de strijd tegen IS blootstelt aan risico’s als hij IS-strijders naar Guantánamo laat brengen. Het Congres heeft namelijk de huidige militaire campagne in Irak nooit officieel geautoriseerd. Voormalig president Barack Obama bracht het als een voortzetting van de strijd tegen Al Qaida‚ waar het Congres na 9/11 toestemming voor gaf.

Maar als een slimme advocaat de gevangenschap van een IS-verdachte aanvecht met het argument dat die volmacht geen detentie dekt voor een groep die zich duidelijk en zelfs met geweld van Al Qaida afgescheiden heeft‚ zou een rechter die daarin meegaat de wettige basis onder alle oorlogsinspanningen van de VS in en rond IS-gebied van tafel kunnen vegen.

Bovendien zijn veel bondgenoten niet bereid mee te werken aan uitlevering van verdachten als dat een enkeltje Guantánamo Bay betekent. Maar of internationale druk Donald Trump op andere gedachten zal brengen‚ is nog maar de vraag. Hij heeft zich tot op heden weinig aangetrokken van de mores van de internationale gemeenschap.

Vastgelijmd

Intussen weten de zittende gevangenen heel goed dat hun kansen om Guantánamo ooit nog te verlaten gekeerd zijn‚ zegt de Jordaans-Amerikaanse ‘cultureel adviseur’ van het Amerikaanse leger in Guantánamo Bay‚ die zichzelf om anoniem te blijven Zaki noemt. ‘Verkiezingsdebatten‚ de uitslag in november 2016: ze hebben alles gevolgd. Ze zaten vastgelijmd aan de tv’‚ vertelt hij. Dus hebben ze Trump ook horen zeggen dat hij geen terreurverdachte meer wil laten gaan. Sinds zijn aantreden als president zijn de transfers naar nieuwe thuislanden per direct stopgezet. Dat geldt ook voor de vijf gedetineerden die al geschikt waren bevonden voor vrijlating. Toch‚ zegt Zaki‚ houden de gevangenen hoop. ‘Er is nog steeds geen besluit gevallen. En ze weten dat presidentskandidaten wel vaker dingen roepen die ze uiteindelijk niet waarmaken.’

Advocaat Brent Rushforth‚ die op dit moment verondersteld Al Qaida-commandant Abd al-Hadi al-Iraqi bijstaat en zes inmiddels vrijgelaten gevangenen vertegenwoordigde‚ is somberder. ‘De gevangenen beschouwen Trump als een mafkees‚ net als ik’‚ zegt hij. ‘Ze hebben geen verwachtingen meer. Als de eerste nieuwe gevangene komt‚ dan zal de stemming nog donkerder worden.’