De wonderbaarlijke ontsnapping van dienstmeisje Eline uit Koeweit – een reconstructie

 

Good evening Madam. I want to know the address for shelter in Kuwait. Please I need your help.’

Ik ben aan het werk in mijn kantoor in Den Haag en kijk tussendoor even op Facebook. De vrouw die het bericht heeft gestuurd, stelt zich voor als Eline uit Madagaskar. Ze heeft een screenshot toegevoegd van een artikel dat ik ruim vier jaar geleden schreef voor de website van Al Jazeera over een opvanghuis voor dienstmeisjes in Koeweit.

‘Me and my friend need to go there because the boss want to kill us. And one son of my boss touch me (want sex) so I must run away as soon as possible.’

Arbeidsmigranten

In Koeweit heeft bijna iedere Koeweiti een of meer dienstmeisjes of ander personeel. De reden? Het is goedkoop – gastarbeiders verdienen een schijntje van wat Koeweiti’s verdienen – en de bevolking is ermee opgegroeid. Na de ontdekking van olie in 1938 veranderde het land in een van de rijkste landen ter wereld. Vanaf de jaren vijftig is steeds meer werk uitbesteed aan duizenden gastarbeiders, bijvoorbeeld uit Egypte, Palestina en India.

Inmiddels bestaat twee derde van de 4,2 miljoen inwoners uit arbeidsmigranten die tijdelijk in het kleine emiraat aan de Perzische Golf wonen om geld te verdienen. Vorig jaar werkten 648.346 gastarbeiders, uit vooral Aziatische en Afrikaanse landen zoals India, de Filipijnen en Ghana, bij families in huis. Als schoonmaker, kok, babysitter, ouderenverzorger, chauffeur of tuinman.

Afval wegbrengen

Eline (30) en haar bevriende collega zijn van plan te ontsnappen als ze het afval moeten weggooien – het enige moment dat ze het huis mogen verlaten. Ze hebben alleen net hun laatste salaris naar huis gestuurd en dus geen geld voor een taxi. Ik heb een tijdje in Koeweit gewoond en weet dat er weinig busverbindingen zijn. Het opvanghuis is niet dichtbij.

Ik ken de verhalen over taxichauffeurs die vrouwen kidnappen en de prostitutie in dwingen en pols bij oude Koeweitse vrienden of iemand ze misschien kan oppikken. Ze moeten naar de politie, zegt de een. Nee, die zijn juist betrokken bij vrouwenhandel, zegt een ander. Het is illegaal om weggelopen dienstmeisjes te helpen en bovendien wil ik geen problemen met de familie, antwoordt een derde.

De volgende dag schrijft Eline dat een taxichauffeur ze naar een andere familie heeft gebracht die toevallig net twee dienstmeisjes kan gebruiken. Ik vertrouw het niet. Een weggelopen dienstmeisje in dienst nemen is niet legaal. Wie zegt dat ze betaald krijgen? Bovendien heeft de vorige werkgever nog hun paspoort. Inmiddels heb ik een vriend gevonden die wel bereid is Eline naar het opvanghuis te brengen, met de chauffeur van zijn vader. Het lijkt ook Eline toch beter. Haar collega kan een baantje krijgen in het huis waar haar zus werkt.

De wet en de praktijk

In de Perzische Golfregio zijn ongeschoolde arbeidsmigranten gebonden aan hun werkgever via het zogenaamde kafala- of sponsorsysteem. Volgens de regels van dit systeem moeten migranten in Koeweit en de meeste andere Golfstaten toestemming krijgen van hun werkgever (hun ‘sponsor’) als ze hun arbeidsovereenkomst willen beëindigen of het land verlaten. De werkgever kan hun verblijfsvergunning ook intrekken, waardoor ze het land uit moeten. Volgens de Kuwait Society for Human Rights zijn huishoudelijke hulpen hierdoor ‘kwetsbaar voor uitbuiting, misbruik en dwangarbeid’. Migranten protesteren niet gauw als hun rechten geschonden worden, want dat betekent een conflict met de werkgever. Dat geldt helemaal voor dienstmeisjes, die bij hun werkgever in huis wonen. Weggaan is moeilijk als je werkgever je paspoort heeft, je niet weet waar je heen moet gaan, de weg niet kent en geen Arabisch of Engels spreekt.

Sinds 2015 bestaat in Koeweit wel een wet op huishoudelijk personeel. Zo is het maximum aantal werkuren vastgesteld op twaalf uur per dag en heeft het personeel recht op één wekelijkse rustdag en jaarlijks betaald verlof, hoewel de lengte daarvan niet vaststaat.

‘Dezelfde soort wetten zijn aangenomen in Oman, Qatar, Saudi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten’, vertelt Ryszard Cholewinski van de International Labour Organization, een agentschap van de Verenigde Naties dat voor deze wetgeving heeft gelobbyd. ‘Ze moeten alleen beter gehandhaafd worden.’

In 2014 opende de Koeweitse overheid een opvanghuis voor dienstmeisjes met plaats voor vijfhonderd vrouwen. Ook zijn er opvangplekken op de Filipijnse, Indiase en Sri Lankaanse ambassades. Voor mannen is er niets.

Eenmaal bij het opvanghuis aangekomen treft Eline veertien Afrikaanse vrouwen voor de deur, wachtend tot de manager ze binnenlaat. Sommigen zitten er al een week. Het is koud, ze hebben honger en moeten naar de wc, appt Eline mij. Ik neem contact op met een organisatie die niet genoemd wil worden en krijg het nummer van de manager van het opvanghuis. Hij neemt niet op, groet wel terug als ik hem via WhatsApp benader, maar gaat niet in op mijn verzoek. De volgende morgen pas gaat de deur open. De vrouwen moeten een zwangerschapstest en een medische test ondergaan.

‘Hi, the story not finish. 1 security lady take my phone bcoz of the story I have talked to
u everything: sleep ouside …no food….etc.
I borrow phone. now in toilet’, schrijft Eline me op Facebook. Haar telefoon is afgepakt omdat haar contact met mij blijkbaar niet op prijs werd gesteld. Had ik me er beter buiten kunnen houden?

Illegaal uitzendbureau

‘Good night, I feel bad today I have flu & cold.’

‘Hi, im ok now. I’m walking around (up) bcoz I don’t want to sleep all day like other women.’

Eline blijft me dagelijks updates sturen vanaf telefoons van andere vrouwen, in het Engels en Frans, stiekem vanaf de wc.

‘Good morning, how are you? 35 women from Madagascar go to deport today morning, but me not going.’

Een paar dagen later schrijft ze:

‘I meet the manager yesterday he asked to translate for all ladies in my language before we make finger prints for the documents to send our embassy: “Eline tell them if somebody want to work outside they can go”.’

Ze vertelt dat ze 30 jaar is en uit het dorp Ambovombe Centre bij de stad Ambositra komt. Het is een groen en heuvelachtig gebied met ongeasfalteerde wegen en pas sinds kort is er elektriciteit in haar dorp. Ze werkte op het rijstveld van haar ouders.

Ze had eerder als dienstmeisje in Libanon gewerkt en met het verdiende geld een winkeltje in kantoorartikelen geopend en een stukje land gekocht. Daarop wilde ze een huis bouwen, maar het geld was op. Een vriendin bracht haar in contact met een vrouw die via een uitzendbureau in Koeweit, gerund door een man uit Bangladesh, een baan voor haar kon regelen als dienstmeisje in Koeweit.

Dat was illegaal: na een reeks verhalen in de Malagasische media over slecht behandelde dienstmeisjes, is het in Madagaskar sinds 2013 verboden om in Koeweit en andere Arabische landen als dienstmeisje te gaan werken.

Bevelen

De daaropvolgende jaren moest Eline koken en schoonmaken voor een Saudi-sche familie die uit meer dan dertig mensen bestond, vier generaties in een groot huis met twee verdiepingen in de buitenwijk Al-Andalous. ‘Ze noemden me khadama (bediende) en schreeuwden altijd op grove toon bevelen naar me, zelfs de kinderen’, vertelt ze. Er woonden ook een Malagasische babysitter en drie Indiase chauffeurs. ‘Een van de vier zonen probeerde me soms aan te raken als niemand keek. Toen mijn baas erachter kwam dat ik een telefoon had, sloeg hij me.’

Het uitzendbureau had haar bijna driehonderd euro salaris per maand beloofd, een achturige werkdag en een vrije dag per week. Ze kreeg honderd euro minder en moest ruim het dubbele aantal uren werken, zeven dagen per week. Volgens onderzoek van de Kuwait Society For Human Rights krijgt 56 procent van de dienstmeisjes nooit een dag vrij en 22 procent soms, en neemt 92 procent van de werkgevers neemt het paspoort in beslag.

Het minimumloon voor dienstmeisjes is vastgesteld op 60 Koeweitse dinar (175 euro) per maand. Koeweiti’s zelf verdienen gemiddeld zeventien keer meer. Hoeveel de vrouwen verdienen hangt af van hun nationaliteit, een ongeschreven gebruik in de Golfstaten. Aziatische dienstmeisjes krijgen meer dan Afrikaanse.

Woest

Een paar maanden voor Elines tweejarige contract afliep, lichtte ze de familie in dat ze naar huis ging. Die reageerden woest en zeiden dat ze vijf jaar moest blijven. Vergeefs liet ze haar uitzendbureau weten dat ze weg wilde. Ze mailde haar ambassade in Saudi-Arabië om hulp (Madagaskar heeft geen ambassade in Koeweit), maar kreeg geen antwoord.

Er is hier niets te doen, schrijft ze vanuit het opvanghuis. ‘Alleen eten en slapen. I’m tired bcoz my phone not with me, all girls talk on the phone with family n friends’

De Afrikaanse vrouwen, van wie zestig uit Madagaskar, slapen op matrassen op de bovenverdieping en de Aziatische op bedden beneden. Eindelijk krijgt Eline haar telefoon terug. Alle foto’s en contactgegevens zijn gewist.

‘Soms mogen we naar de binnenplaats’, schrijft ze verder, ‘maar meestal mogen we alleen uit onze kamer om te eten. Als je geld hebt, kun je het winkeltje hiertegenover bellen voor een bestelling. Wij mogen niet naar buiten. Op vrijdag komt er altijd een groep christenen langs. Ze nemen tandpasta, zeep en maandverband mee.’

Bont en blauw gezicht

Goed nieuws, zegt ze een paar dagen later opgewonden via een WhatsApp-video. Er zijn twee vrouwen van Human Rights Watch op bezoek geweest en ze hoopt dat ze nu snel naar huis kan. De onderzoekers vertellen me later dat ze werken aan een rapport over dienstmeisjes in Koeweit. ‘Veel vrouwen vertelden dat ze twaalf tot vijftien uur per dag moesten werken’, zegt Rothna Begum van Human Rights Watch. ‘Maar ook 21 uur per dag is niet ongebruikelijk.’ Sommige vrouwen vertelden dat ze waren geslagen, aangerand of verkracht. ‘Een minderheid, maar waarschijnlijk wil niet iedereen erover praten.’

Een vrouw uit Nepal met een bont en blauw gezicht vertelt Eline dat ze na twee jaar werken nog haar familie niet mocht bezoeken. Ze vroeg haar baas haar terug te brengen naar het uitzendbureau, maar hij sloeg haar in elkaar. Een Malagasische vrouw die ook op Elines kamer slaapt, moest van zes uur ’s ochtends tot drie uur ’s nachts werken. Ze kreeg alleen brood te eten en een halfjaar geen salaris. Toen haar bazin naar Saudi-Arabië ging, verkrachtte de baas haar.

Ondertussen begint Eline ongeduldig te worden. Sommige vrouwen zitten hier al maanden. Ze stuurt een e-mail naar haar ambassade met de namen en geboortedata van de Malagasische vrouwen, maar krijgt geen antwoord.

Ze is moe van het nietsdoen, voelt zich moedeloos en mist haar ouders. Dan besluit ze een filmpje in het opvanghuis te maken waarin ze om hulp vraagt. Ze deelt het op een Facebook-pagina uit Madagaskar. Binnen een paar uur is het al honderden keren gedeeld. Die avond zendt de nationale zender TVM het uit. Kort daarop belt de Malagasische president Andry Rajoelina via Facebook met de vrouwen en belooft iemand te sturen. Later die maand komt er zowaar een delegatie langs van de Malagasische overheid. De ambassade in Saudi-Arabië geeft ze nieuwe reisdocumenten.

De manager heeft gezegd dat je direct naar het vliegveld kan als je papieren klaar zijn en je geld hebt voor een ticket, vertelt Eline. Dan zouden ze niet eerst weken of maanden in een politiecel hoeven wachten voor ze gedeporteerd worden. Werkgevers doen vaak aangifte tegen dienstmeisjes als ze zonder toestemming vertrokken zijn, wat illegaal is, of ze beschuldigen ze van diefstal.

Risico voor lief nemen

Eline laat haar ouders geld sturen naar haar oud-collega en een taxichauffeur haalt het op, niet wetend wat er verstopt zit tussen de kleren en het maandverband in de tas. Het bedrag van het ticket is opeens een stuk hoger, dus ze kan nog niet meteen weg. In totaal zit ze uiteindelijk twee maanden in het opvanghuis en daarna nog vijf weken in een cel.

Eline kende de berichten over dienstmeisjes die slecht behandeld zijn in Arabische landen. Toch nam zij, en een heleboel andere vrouwen met haar, dat risico voor lief omdat ze wilden ontkomen aan de armoede in hun eigen land. Koeweit is volgens het Internationaal Monetair Fonds een van de rijkste landen ter wereld, terwijl Madagaskar een van de armste is. ‘Er is weinig werk’, zegt Eline. ‘Zelfs als je een baan hebt als docent of politieagent verdien je meestal minder dan als dienstmeisje in Koeweit.’

Na tweeënhalf jaar is ze weer terug in het dorp bij haar ouders.

Twee maanden later schrijft Eline me via Facebook dat ze naar een andere stad is verhuisd en een maand zwanger is. Het was gepland en ze heeft de vader niet verteld waar ze woont, want ze wil geen relatie na slechte ervaringen met mannen.

‘Ik denk dat ik volgend schooljaar een training ga volgen zodat ik op een kleuterschool kan werken’, schrijft ze. ‘En volgende maand ga ik mijn eigen huis laten bouwen met het geld dat ik in Koeweit verdiend heb.’

De volledige naam van Eline is bij de redactie bekend.