De vernietiging van Timboektoe’s spirituele centrum

De Malinees Ahmad al-Faqi al-Mahdi was in 2012 een van degenen die met een sloophamer in enkele dagen eeuwenoude en heilige moskeeën en graftombes van Timboektoe aan gruzelementen sloeg. Vorig jaar veroordeelde het Internationaal Strafhof in Den Haag hem tot negen jaar cel.

Tijdens het proces bood de aan Al Qaida gelieerde Malinees excuses aan‚ maar het hof bepaalde half augustus dat Al-Mahdi ook schadevergoeding moet betalen. Interessant is de vraag aan wie. Er hebben zich verschillende groepen gedupeerden gemeld.

Het zijn de direct benadeelden‚ zoals de bewakers en gidsen van de gebouwen en de burgers van Timboektoe die economische verliezen leden omdat pelgrims en toeristen wegbleven. Daarnaast gaat het om de Malinezen die in het hart werden geraakt door het verlies van hun spirituele centrum‚ dat bescherming zou bieden tegen het kwaad. En tot slot is ook de rest van de wereldbevolking gedupeerd. Zij wordt in deze zaak vertegenwoordigd door Unesco‚ internationaal beschermer van óns cultureel erfgoed.

Immateriële schade

Het Strafhof kan in principe al deze slachtoffers rechtsherstel toewijzen. Slachtoffers kunnen compensatie aanvragen voor zowel materiële als immateriële schade. Het hof kan ook maatregelen opleggen die de gemeenschap ten goede moeten komen‚ zoals de restauratie van gebouwen en programma’s voor de bevolking om er economisch en mentaal weer bovenop te komen. Het recente besluit van het hof geeft de direct benadeelden voorrang maar laat iedereen aan bod komen: de stad‚ het land en de internationale gemeenschap.

Wie zijn de slachtoffers na het in puin slaan van cultureel erfgoed?

Het hof heeft berekend hoeveel Al-Mahdi nu moet gaan betalen. Aan de staat Mali dient hij het symbolische bedrag van 1 euro over te dragen. Hetzelfde bedrag gaat naar Unesco. Maar dan: 97 duizend euro dient betaald te worden voor het herstel van de geschonden gebouwen; 2‚12 miljoen euro ter compensatie van de economische schade. De kosten van de immateriële schade laten zich moeilijk berekenen. Het hof liet zich hier inspireren door een vergelijkbare casus in Ethiopië en kwam op een bedrag van 483 duizend euro. De totale schadevergoeding in Timboektoe komt neer op 2‚7 miljoen euro. Het hof houdt geen rekening met de vraag of Al-Mahdi‚ die als enige dader werd gepakt en vervolgd‚ dat ook werkelijk kan betalen.

Individueel daderschap

Critici vinden dat het hof de belangen van de gemeenschap zwaarder had moeten laten wegen dan die van de direct benadeelden. Onterecht‚ naar mijn idee. Het systeem van het hof is gebaseerd op individueel daderschap. Organisaties en overheden staan niet terecht. Principieel is het dan ook volkomen terecht dat Al-Mahdi‚ die bovendien geen leidende rol had bij de vernielingen‚ zich vooral moet verantwoorden voor het leed van de directe slachtoffers‚ en niet voor dat van de hele wereldbevolking.