![Esther Iranzi, 21 jaar, Kigali: ‘[De genocide] liet ons zien, leerde ons, wat we nooit meer moeten doen. Het was een les. Ten eerste kostte die vele levens. Ten tweede vertrokken sommige mensen. Dus wat mij betreft moeten we de jonge generatie leren: nooit meer.’](https://amnesty.imgix.net/content/uploads/2023/09/DAJ23001D01-copie.jpg?auto=compress%2Cformat&w=1280&fit=crop&crop=faces)
Ja, hoe vertel je je eigen kind over de genocide die je land net heeft geteisterd? Die vraag van de studente Elvine Ikirezi – zie pagina 28 – komt aan. Ikirezi is een van de Rwandese jongeren die de Franse fotograaf Julien Daniel interviewde en portretteerde voor een fotoserie over de nieuwe generatie jongvolwassenen in het Afrikaanse land Rwanda. Met hen is iets bijzonders aan de hand: zij werden geboren in de jaren nadat naar schatting 800 duizend Rwandese burgers door hun landgenoten werden vermoord. Van april tot juli 1994, gedurende ongeveer honderd dagen, slachtten extremisten van de Hutu-meerderheid leden van de Tutsi-minderheid en ook gematigde Hutu’s af. Het was een catastrofe waar de wereld machteloos naar keek.
De jongeren van nu hebben dat niet of nauwelijks bewust meegemaakt. Maar velen moeten net als Ikirezi tijdens hun jeugd, de stilte en de somberheid hebben ervaren, geruchten hebben gehoord en vragen hebben gesteld. En als je de interviews leest, dan moet je wel concluderen dat hun leven eigenlijk altijd in het teken heeft gestaan van de genocide. Hetzelfde geldt in feite voor het hele land. De genocide werd gestopt door Tutsi-rebellen onder leiding van Paul Kagame, die nu nog altijd president van het land is. Aan de ene kant wordt Rwanda sinds 1994 gezien als een modelland: veel verantwoordelijken werden berecht, in een internationaal tribunaal of in Rwanda zelf, waar in zogeheten gacaca-rechtbanken in plaatselijke gemeenschappen naar verzoening tussen daders en slachtoffers werd toegewerkt. Inmiddels wordt in Rwanda officieel geen onderscheid meer gemaakt tussen Hutu’s en Tutsi’s, zoals ook de jongeren vertellen: iedereen is Rwandees.
Ook economisch ging het Rwanda voor de wind, althans in de grote steden. Daniels foto’s laten daar ook wat van zien: mooie straten, hardloopwedstrijden en hippe jongeren. ‘Visit Rwanda’ staat inmiddels zelfs op de shirts van voetbalclubs als Arsenal, Bayern München en Paris Saint-Germain. Rwanda zou zelfs zo veilig zijn dat Groot-Brittannië het uiterst controversiële plan opvatte om asielzoekers daarheen te brengen voor hun asielprocedure.
Maar er is ook een keerzijde aan het succes van Kagame: volgens mensenrechtenorganisaties is er sprake van stevige onderdrukking van de oppositie en de media. Het regime oefent grote controle uit op de burgermaatschappij en kritiek wordt hard bestraft. Er zijn meerdere verhalen gedocumenteerd over ontvoeringen en verdwijningen, zelfs van critici in het buitenland. In Rwanda zelf ondergaan ook YouTubers die kritiek uiten op de nasleep van de genocide dat lot. Als vanzelf roept dat de vraag op: wat broeit er onder de oppervlakte?
In dat licht is het niet zo gek dat deze jongeren van de Rwandese generatie Z Kagame beleefd prijzen, zeggen dat het land nu één is en dat de toekomst er stralend uitziet. Behalve dan, zoals Elvine Ikirezi zich laat ontvallen, elk jaar als het weer april wordt.
