De opstand van de kiezer – column van Arnon Grunberg
Na de beroemde uitspraak van Churchill over democratie (‘No one pretends that democracy is perfect or all-wise. Indeed it has been said that democracy is the worst form of Government except for all those other forms that have been tried from time to time’) zou je denken dat de discussie gesloten is. Democratie is erg, de alternatieven zijn erger. Ongeveer zoals een vrouw die bij haar echtgenoot blijft, omdat ze denkt dat de andere mannen erger zijn.
Maar het gesprek in het Westen over wat grofweg ‘de opstand van de kiezer’ moet worden genoemd verstomt niet. Het taboe dat ter rechterzijde van CDU/CSU in de Bondsrepubliek geen leefbaar alternatief mag ontstaan, is gebroken. In Italië zagen we de wonderbaarlijke terugkeer van een politicus van wie mocht worden aangenomen dat hij zich afdoende in diskrediet had gebracht, Berlusconi. De grote winnaar, de Vijfsterrenbeweging, is volgens sommige commentatoren respectabel, maar andere ingewijden zien in deze beweging een samenraapsel van obscurantisme en samenzweringstheorieën. In Frankrijk is de vrees dat Macron een tweede Hollande zal zijn niet geheel geweken. Boven alles hangt de schaduw van Trump.
Nu zijn er allerlei middelen die worden ingezet om te voorkomen dat verkiezingen tot te ongewenste resultaten leiden. Kiesdrempels, districtenstelsel, decentralisatie, of het door David van Reybrouck geopperde middel van de loterij. Of deze medicijnen helpen is de vraag.
De kiezer rook de echte macht en die geur blijft hem bij
De kiezer heeft verschillende smaken van gewenste uitkomsten, maar het is niet verwonderlijk dat juist de ongewenste uitkomst hem aantrekkelijk voorkomt. Zoals de kamer die juist niet mag worden geopend ons nieuwsgierig maakt.
Niet zo verwonderlijk dat Steve Bannon, de architect van Trump, op een congres het Front National toesprak en de gedelegeerden liet weten dat racist, xenofoob en nativist als eretitels moeten worden gezien. Fascist noemde hij nog niet, maar dat is een kwestie van tijd.
De kiezer laat zich niet meer vertellen wat goed en wat slecht is, wat mag en wat niet mag. De opstand tegen de macht en de gevestigde orde die verleden eeuw, eind jaren zestig, een hoogtepunt beleefde, is nu toe aan een tweede akte, met andere spelers, andere middelen en andere doelen. Maar het principe blijft hetzelfde. De echte of vermeende underdog keert zich tegen hen die zich in zijn ogen ten onrechte tooien met de veren van de macht. Het is tegenwoordig de sociaaldemocratie die wordt gezien als symbool van het establishment.
Nu nog wordt gedacht dat als misstanden succesvol zijn bestreden de kiezer wel terug zal keren naar ietwat gematigde partijen. Een illusie. De kiezer rook de echte macht en die geur blijft hem bij. Zoals de fret die bezig is de nek van een konijn door te bijten ook niet overtuigd kan worden met de opmerking dat dat arme konijn hem niets gedaan heeft. Het plezier van de jacht weegt zwaarder.
