Op de pick-uptruck waarmee Lina Zedriga, bekend als ‘de moeder van de Oegandese oppositie’, eind 2020 tijdens de verkiezingscampagne werd ontvoerd, stond met grote letters PRDP. Dat staat voor Peace, Recovery and Development Plan, een project, grotendeels gefinancierd door de EU, om respect voor mensenrechten en economische ontwikkeling in Oeganda te stimuleren. ‘Die voertuigen waren bedoeld voor gebruik in vluchtelingenkampen, maar ze werden dus ingezet tegen de oppositie’, zegt Zedriga. Ze is nog altijd verontwaardigd. Niet zozeer over haar eigen ontvoering, maar over wat de situatie symboliseerde. ‘Zonder ontwikkelingsgeld had Museveni allang niet meer in het zadel gezeten. Hij heeft al heel lang geen eerlijke verkiezingen meer gewonnen.’
Yoweri Museveni mag dan officieel de president van Oeganda zijn, als Zedriga ‘president’ zegt bedoelt ze niet hem maar Bobi Wine. Wine is de leider van het National Unity Platform (NUP), de grootste oppositiebeweging in Oeganda. Officieel heet hij Robert Kyagulanyi Ssentamu; Bobi Wine is zijn artiestennaam. Voor hij de politiek in ging, werd hij populair als zanger, ook van protestliederen, en hij komt uit de sloppenwijken van hoofdstad Kampala.
Running mate
Lina Zedriga is zijn running mate: na Wine is ze de belangrijkste leider van het NUP. Ze heeft een indrukwekkende carrière achter zich als docent, advocaat, rechter en activist voor onder andere vrouwen- en meisjesrechten. Ze kwam terug op haar beslissing met pensioen te gaan toen Wine een beroep op haar deed. Dat deed hij niet alleen vanwege Zedriga’s indrukwekkende staat van dienst, maar ook omdat ze uit het noorden van Oeganda komt, een achtergestelde regio die lang werd verscheurd door geweld van het Verzetsleger van de Heer, een zeer gewelddadige rebellengroep, en die nog altijd veel ontheemden en vluchtelingen telt. Zij en Wine zouden samen een groot deel van de Oegandese bevolking aan kunnen spreken.
Zedriga nam het stokje over van haar voorganger, die volgens Zedriga door Museveni werd weggekocht. ‘Zijn mensen boden mij ook 10 miljard Oegandese Shilling (bijna 2,7 miljoen euro), twee SUV’s en een kantoor met airconditioning. Ik vroeg wat er zou gebeuren als ik zou weigeren. Dan zouden ze me doodschieten, zeiden ze. Twee weken later werd ik gekidnapt in de pick-up met de letters PRDP erop.’
Het interview met Zedriga (geboren in 1961) vindt plaats in Amstelveen, waar ze bij een Nederlandse sympathisant van het NUP logeert. Ze brengt een bliksembezoek aan Duitsland, Nederland en België – een visum van langer dan vijftien dagen kreeg ze niet. De belangrijkste reden voor haar komst: een bezoek aan het Europees Parlement in Brussel. Daar moet wat haar betreft doordringen dat als Europa ‘de financiering van Museveni’ stopt, het gedaan is met de dictator die sinds 1986 aan de macht is.
‘Donor darling’
Zedriga zegt dat 40 procent van Oeganda’s overheidsbegroting van donoren komt, een percentage dat ook door de Oegandese econoom en voormalig parlementslid Edward Baliddawa wordt genoemd. Oeganda wordt al decennia een ‘donor darling’ genoemd: de relaties met donorlanden en ontwikkelingsorganisaties zijn warm, maar ook verstrengeld geraakt met de regeringen van Museveni.
De cijfers spreken boekdelen. Uit de antwoorden op Kamervragen aan de toenmalige minister van Ontwikkelingssamenwerking Sigrid Kaag (D66) van vorig jaar, bleek dat Oeganda tussen 2014 en 2020 558 miljoen euro kreeg uit het Europees Ontwikkelingsfonds, en 112 miljoen euro uit het EU Emergency Trust Fund for Africa. Daarbij kwamen niet nader gespecificeerde bijdragen uit fondsen voor onder andere democratie en mensenrechten, voor stabiliteit en vrede en voor het bestrijden van (gevolgen van) klimaatverandering. Daarnaast ging er alleen al in 2021 ruim 91 miljoen euro aan Nederlands ontwikkelingsgeld naar Oeganda. En dat is alleen nog maar het geld dat overheden overschrijven; van de hoeveelheden geld die ngo’s het land in pompen, is geen goed overzicht.
Als de EU geen geld geeft, trekt Museveni zijn troepen terug uit Somalië. Dat is politieke chantage
Volgens Zedriga is de EU bang voor het einde van het tijdperk-Museveni. Ze zegt: ‘De EU denkt in termen van vrede en stabiliteit. Europese politici vragen mij of Bobi Wine in staat zou zijn de vrede in het land en de regio te bewaren. Terwijl het probleem nou juist is dat Museveni onlosmakelijk verbonden is met alle conflicten in de regio, na een bewind van ruim 35 jaar.’
Museveni heeft de EU in een houdgreep, vindt ze, en geeft een voorbeeld: ‘Als de EU geen geld geeft, trekt Museveni zijn troepen terug uit Somalië. Dat is politieke chantage.’ De Oegandese troepen zijn daar sinds 2007 gestationeerd als onderdeel van een vredesmissie van de Afrikaanse Unie, waaraan naast troepen uit Oeganda ook troepen uit Burundi deelnemen, deels gefinancierd door de EU. Dit vanwege de voortdurende burgeroorlog in Somalië. Die Europese houding is principieel verkeerd, zegt Zedriga: ‘Vrede in de regio moet niet gaan over militaire macht maar over de wil van de bevolking.’
Ontwikkelingsgeld blijft binnenstromen
De boodschap van Bobi Wine en Lina Zedriga vindt maar voor een deel gehoor in Brussel. Het Europees Parlement (EP) nam een maand na de verkiezingen een resolutie aan, waarin de ‘intimidatie van en systematisch hardhandig optreden tegen oppositieleiders’ en de ‘onderdrukking van civil society’ werden veroordeeld. Het EP riep ook op tot sancties tegen personen en organisaties die betrokken zijn bij mensenrechtenschendingen. Begin dit jaar sprak Wine het Europees Parlement toe, maar tot actie van de Europese Commissie leidde dat vooralsnog niet. Bovendien blijft het ontwikkelingsgeld Oeganda gewoon binnenstromen.
Zonder ontwikkelingsgeld van de EU had Museveni al niet meer in het zadel gezeten
In antwoord op Kamervragen (D66 en BIJ1) antwoordden de minister van Buitenlandse Zaken Hoekstra en de minister voor Ontwikkelingssamenwerking Schreinemacher op 28 maart dit jaar dat Nederland herhaaldelijk zorgen heeft geuit over de verslechterende (mensenrechten)situatie en dat Nederland door de ‘brede relatie’ met Oeganda de mogelijkheid heeft om zorgwekkende ontwikkelingen bij Oegandese autoriteiten aan de orde te stellen en dat ook doet. Ze schrijven: ‘Nederland heeft in contacten met de Oegandese autoriteiten dan ook benadrukt dat negatieve ontwikkelingen gevolgen kunnen hebben voor de Nederlandse inspanningen waar die direct ten goede komen aan de overheid.’
Lees ook:
Bobi Wine wil de de nieuwe president van Uganda worden
Zo is besloten om een betaling van 850 duizend euro in het kader van een programma rond het verstevigen van de rechtsstaat, niet uit te keren. Over twee gevangen NUP-parlementariërs schrijven de ministers: ‘Nederland zal bilateraal en in EU-verband navraag blijven doen naar de gevangenneming van de twee NUP-parlementariërs en aandringen op een tijdig en eerlijk proces.’
Laat ze gewoon vrij
Niet alleen de geldstroom naar Museveni moet volgens Zedriga stoppen, ook allerlei ontwikkelingsprogramma’s hebben wat haar betreft hun langste tijd gehad. Ze noemt het Netherlands Institute for Multiparty Democracy (NIMD), dat met IPOD (Inter-Party Organization for Dialogue) dialogen faciliteert tussen Museveni en oppositiepartijen. ‘Wij hebben een uitnodiging om deel te nemen afgeslagen. We erkennen Museveni niet als president en weten dat hij niet is geïnteresseerd in dialoog. Waar zouden wij over in dialoog moeten? Over onze aanhangers en over onze parlementariërs Muhammad Ssegirinya en Allan Ssewanyana die in de gevangenis zitten en worden gemarteld? Laat ze gewoon vrij.’
Het NIMD omschrijft het dialoogprogramma IPOD als ‘een onpartijdig dialoogplatform waar elke politieke partij een gelijke stem heeft’, en ‘het enige platform in Oeganda waar oppositiepartijen echt invloed kunnen uitoefenen op de besluitvorming’. Van de zeven partijen in het parlement doet alleen het NUP er niet aan mee.
Anita Ramharakh van het NIMD: ‘Ook het NIMD vindt dat de geloofwaardigheid en legitimiteit van het dialoogproces verbeterd moeten worden. Wij proberen bij te dragen door de regering publiekelijk op te roepen om grote gebaren te maken richting NUP en andere oppositiepartijen, en concrete acties te ondernemen. Hoewel het langzaam gaat, zijn er enkele ontwikkelingen die hoopvol zijn, zoals de vrijlating van de 54 politieke gevangenen na de verkiezingen van vorig jaar.’
Verkiezingen gestolen
Zedriga gelooft dat haar eigen bekendheid haar beschermt tegen het autoritaire bewind in Oeganda. Ondanks haar ontvoering ging de campagne eind 2020 door. Als de verkiezingen een maand later eerlijk waren verlopen, had het NUP gewonnen met zeker 54 procent van de stemmen en was Bobi Wine president geweest. Tenminste, dat is het percentage dat uit de grootschalige monitoring kwam die het NUP zelf tijdens de verkiezingen uitvoerde.
Een onafhankelijk onderzoeksbureau berekende dat Wine zelfs 59 procent van de stemmen haalde. Factcheck-organisatie PesaCheck concludeerde dat het waar is dat er in het land al drie decennia geen eerlijke verkiezingen meer zijn gehouden. Toch kende de Oegandese verkiezingscommissie Museveni de overwinning toe, met 58 procent van de stemmen. ‘Ik was 25 jaar toen Museveni president werd’, zegt Zedriga, ‘en we dachten dat er echte verandering, echte democratie zou komen. Maar hij steelt de verkiezingen. Wij eisen onze overwinning terug.’
De lijst met mensenrechtenschendingen waar Museveni zich schuldig aan maakt, is schier eindeloos, stelt Zedriga droog vast. Daarnaast is hij onverschillig voor het leed van de bevolking. Ze noemt een tragedie die zich tijdens de coronapandemie in het land voltrok: ‘Er is een lange lockdown geweest en veel meisjes zijn in die maanden verkracht en zwanger geworden. Het kon Museveni niet schelen, hij zei ronduit dat hij ze liever zwanger had dan ziek. Op een vrouwenconferentie zei hij al eens dat vrouwen zich niet met ideologie moeten bemoeien maar stemgerechtigden moeten produceren.’
Mama is er
Zedriga vindt het belangrijk om met nationale parlementen in gesprek gaan, ‘zodat zij hun invloed in de Europese Commissie kunnen aanwenden’. Ze voerde gesprekken met partijen in de parlementen van Italië, Zweden en Nederland (D66 en BIJ1).
Hoewel ze als balling in Europa zou kunnen blijven en het werk in Europa effectiever zou kunnen doen, is dat voor haar geen optie. Zedriga: ‘Museveni wil dat ik hier asiel aanvraag en dat geef ik hem niet. Maar ik denk ook dat we de tijd aan onze kant hebben en een overwinning kunnen boeken. De mensen willen verandering. En weet je? Ik werk als een soort aan-knop: als ik op een politieke bijeenkomst of demonstratie verschijn, roepen mensen: “Aah, mama is er!” en wordt het vuur van de strijd opgepookt. Ik ben dáár nodig, niet hier.’
