‘De EU moet Polen en Hongarije in het gareel houden.’ Argumenten voor en tegen

Wat moet de Europese Unie met lidstaten als Polen en Hongarije, die hun rechtsstaat aanvallen? Aanpakken met harde sancties, vindt directeur Draginja Nadazdin van Amnesty Polen. Hoogleraar Monica Claes zegt echter dat sancties juist afstotend zullen werken. ‘In Hongarije wordt een onwelgevallige EU-maatregel vaak gepresenteerd als wraak.’

VOOR: Draginja Nadazdin

directeur Amnesty Polen

De rechtsstaat onder controle

‘De Poolse regering probeert de rechtspraak steeds meer in haar macht te krijgen. Met het benoemen van bevriende rechters in het Grondwettelijke Hof, de Poolse Raad voor de Rechtspraak en de lagere rechtbanken, en met de gedwongen pensionering en vervanging van rechters van het Poolse Hooggerechtshof. De opzet van een orgaan dat straks rechters en advocaten kan aanklagen, en zelfs voormalige vonnissen kan vernietigen, is nooit eerder in onze geschiedenis vertoond.’

Polen ondermijnt de fundamenten van de EU

‘Polen heeft de wetswijzigingen zo snel doorgevoerd dat Poolse analisten niet de tijd hadden de gevolgen te doorgronden. Met deze systematische aanvallen op de rechtsstaat ondermijnt het land de fundamentele waarden van de EU: democratie, onafhankelijke rechtspraak en mensenrechten. Net als Hongarije heeft Polen een gevaarlijke agenda. Die regeringen willen de EU van binnenuit naar hun hand zetten.’

Verzet en dialoog halen weinig uit

‘De EU moet, bij machte van lidstaten, de Europese Commissie en het Hof van Justitie in Luxemburg, uitgesproken en consequent reageren, op basis van grondig onderzoek. Dat gebeurt niet. Lidstaten spreken zich nauwelijks uit en er is geen “early warning”-systeem. Maatschappe-lijk verzet, internationale druk en dialoog hebben tot nu toe weinig uitgehaald. De regering geeft geen duimbreed toe.’

Open uitnodiging aan andere landen

‘Amnesty riep in 2016 al op tot het inzetten van artikel 7 van het EU-verdrag, een strafmaatregel die Polen uiteindelijk zijn stemrecht in de Europese Raad kan ontnemen. Het is een van de machtigste instrumenten, bedoeld om lidstaten te houden aan de voorwaarden waarvoor zij bij toetreding hebben getekend. De artikel 7-procedure is eind 2017 eindelijk ingezet. Maar er is wel te lang mee gewacht, net als bij Hongarije. Dat is een verkeerd signaal en een open uitnodiging aan andere landen om ook een eigen draai te geven aan die fundamentele waarden. Het is namelijk heel comfortabel om de rechtspraak in je macht te hebben.’

TEGEN: Monica Claes

hoogleraar European and Comparative Constitutional Law, Universiteit Maastricht

De publieke opinie bespeeld
‘Met zware strafmaatregelen kan de EU wetswijzigingen in lidstaten niet terugdraaien. Zo zal het ontnemen van stemrecht in de Europese Raad de benoeming van regeringsgezinde rechters in Polen of Hongarije niet tegenhouden. In die landen, waar de publieke opinie wordt bespeeld, zal het afstotend werken. Zo presenteert premier Orbán een onwelgevallige EU-maatregel als een straf voor het strenge vluchtelingenbeleid.’

Voorzichtige lijn
‘De problemen in landen als Polen en Hongarije zijn enorm. Behalve dat de rechtsstaat wordt bedreigd, staan ook de academische vrijheid en persvrijheid onder grote druk. De EU moet er iets mee, maar wat? Ik ben voor een voorzichtige lijn, gericht op het herstel van de rechtsstaat en op het voorkomen dat andere landen dezelfde weg inslaan.’

Steun tegenkrachten
‘Democratie is moeilijk af te dwingen. Democratische waarden moeten ingebakken zijn in de cultuur van beleidsmakers, van gezagsdragers, maar ook van burgers. Niet alles is mis in landen als Polen en Hongarije. Er bestaat een levendige oppositie. Die krachten kunnen we ondersteunen, in plaats van meteen de zwaarste middelen in te zetten.’

Geen wortel
‘Misschien is de veranderingskracht van de EU wel beperkter dan we denken. Lang dachten we dat we landen konden laten plooien naar westerse waarden. Landen mochten toetreden op voorwaarde dat ze van alles veranderden. Maar die wortel, het lidmaatschap met alle bijkomende voordelen, is er nu niet meer.’

Geen zwakte tonen
‘De artikel 7-procedure is al begonnen, we moeten nog zien of er voldoende steun zal zijn. Het is wel zaak dat de EU dit nu tot het einde toe doorzet, om geen zwakte te laten zien. De enige keer dat de EU artikel 7 wilde inzetten, met de regeringsdeelname van de extreemrechtse FPÖ in Oostenrijk, liep het met een sisser af. De EU trok het uiteindelijk in.’