Wat is er aan de hand?
Het geweld in Tigray gaat in essentie over zelfbeschikking. Het TPLF (Tigray People’s Liberation Front), de belangrijkste politieke beweging in de opstandige deelstaat, domineerde 27 jaar lang de nationale regering en had daardoor in feite de macht in heel Ethiopië. In 2018 deed de partij een stap terug, waarna Abiy Ahmed de nieuwe premier werd. Hij wil een einde maken aan de relatief grote mate van autonomie van de tien Ethiopische deelstaten, die grofweg zijn vormgegeven langs etnische scheidslijnen. Volgens de premier versterkt dit systeem de verdeeldheid. ‘De Tigreeërs voelen zich meer en meer in het nauw gedreven’, zegt Ahmed Hassen, directeur van de Ethiopische hulporganisatie KasmoDev. ‘Ze zijn op nationaal niveau al heel wat invloed kwijtgeraakt en zien nu ook hun lokale zelfbestuur in gevaar komen.’ Toen de Tigreeërs in september 2020 regionale verkiezingen organiseerden en de premier daarvoor een stokje probeerde te steken, ontaardden de spanningen in een gewelddadige strijd. Meer dan een miljoen Ethiopiërs zijn op de vlucht. Schattingen over het aantal doden lopen uiteen van zevenduizend tot meer dan 50 duizend.
Waarom is er zo veel onduidelijkheid over het aantal doden?
De Ethiopische regering geeft journalisten zelden toestemming om Tigray te bezoeken. Wie in het gebied woont en informatie naar buiten brengt, riskeert problemen met de geheime dienst. Internet, telefoonlijnen en elektriciteit in Tigray zijn platgelegd door de Ethiopische regering. Beide partijen beschuldigen de tegenstander van extreem geweld en terreur. In november 2020 kwamen bij een massaslachting in de stad Axum zeker honderd burgers om het leven, al beweren sommige bronnen dat het er achthonderd waren. Aan de regering gelieerde milities verkrachten op grote schaal vrouwen, aldus een recent Amnesty-rapport. ‘En er is steeds meer etnische haat’, zegt de Ethiopische jurist Adem Abebe, verbonden aan het Institute for Democracy and Electoral Assistance (IDEA) in Den Haag. ‘De regering hitst leden van andere bevolkingsgroepen op om tegen Tigrese strijders te vechten. Omgekeerd doen leiders uit Tigray hetzelfde. Op sommige plaatsen slaan mensen op de vlucht uit angst voor etnische zuiveringen.’ Van etnische zuiveringen an sich is op dit moment nog nauwelijks sprake, volgens Abebe. ‘Maar door de haat onder sommige burgermilities kan dat op termijn wel gebeuren.’
‘De VN zijn buitengewoon zwijgzaam over de misstanden in Ethiopië’
En nu is er ook nog hongersnood?
Volgens de Verenigde Naties lijden 400 duizend Ethiopiërs acuut honger. Voor ongeveer vijf miljoen anderen dreigt hetzelfde. Maar hulporganisaties krijgen net als journalisten moeilijk toegang tot Tigray. Hulpkonvooien lopen vertraging op door uitvoerige controles bij checkpoints onderweg, communicatiemiddelen van hulpverleners worden in beslag genomen. ‘De Ethiopische regering gebruikt honger als wapen’, beweert de Britse antropoloog Alex de Waal, verbonden aan de Tufts universiteit in de Verenigde Staten. De Waal, die al decennialang onderzoek doet in de Hoorn van Afrika, zegt dat de Ethiopische regering bewust voedselhulp tegenhoudt om de bevolking van Tigray uit te hongeren. ‘Er is vanaf het begin heel veel energie gestoken in de vernietiging van akkers en veestapels. Soldaten vertellen boeren dat ze niet mogen zaaien en ploegen, dat ze gestraft worden als ze het toch doen.’ De Waal verwijt de VN gebrek aan daadkracht. ‘Secretaris-generaal António Guterres is buitengewoon zwijgzaam over de misstanden in Ethiopië.’
Premier Ahmed kreeg in 2019 de Nobelprijs voor de Vrede. De Ethiopische economie groeide het afgelopen decennium gemiddeld meer dan 9 procent per jaar. Hoe verhoudt zich dit tot het huidige geweld?
Premier Ahmed gold als een verzoener, omdat hij vrede sloot met buurland Eritrea. De grensoorlog van twintig jaar geleden was nooit officieel beëindigd. De Ethiopische economie was een van de snelst groeiende van Afrika. De regering investeerde veel in landbouw, onder meer door nieuwe stuwdammen te bouwen in de Nijl waardoor water beschikbaar kwam in tijden van droogte. Ook is het land populair bij buitenlandse investeerders. Confectiebedrijven, zoals het Zweedse H&M, verplaatsten een deel van hun productie van Bangladesh naar Ethiopië. De lonen zijn er lager dan in Azië, maar de arbeidsomstandigheden in veel gevallen net zo slecht. Ook meerdere Nederlandse bloementelers vestigden zich er. De hoofdstad Addis Abeba kreeg een modern metronetwerk en groeide de afgelopen tien jaar uit tot een indrukwekkende metropool. De oorlog dreigt dit allemaal teniet te doen.
Wat is de rol van buitenlandse mogendheden?
Eritrea steunt premier Ahmed en stuurde zelfs soldaten om hem te helpen. De leiders van Eritrea zagen zo kans wraak te nemen op de TPLF-leiders van Tigray, die de grensoorlog destijds initieerden. Ook de Verenigde Arabische Emiraten helpen premier Ahmed. ‘Vooral in het begin steunden zij de Ethiopische regering met geld en wapens’, zegt Ahmed Hassen van hulporganisatie KasmoDev.
Vanwege het afnemende belang van olie en gas zoeken de emiraten al geruime tijd naar andere manieren om geld te verdienen. De ontwikkeling van een handelsknooppunt aan de Rode Zee, die ligt aan de belangrijke zeeroute door het Suez-kanaal, is een van hun prioriteiten. Als er orde en rust heerst zijn de mogelijkheden enorm en kan de Rode Zee uitgroeien tot een belangrijk handelsknooppunt tussen Azië, Afrika en Europa. Mede daarom waren de emiraten een van de aanjagers van het vredesakkoord. Hassen: ‘Maar door Amerikaanse en Europese druk hebben ze hun steun aan de Ethiopische regering grotendeels gestaakt. Daardoor kantelde het machtsevenwicht en konden de Tigreeërs recent verloren terrein terugwinnen.’ Volgens Hassen is het een goede zaak dat de internationale steun voor premier Ahmed afneemt. ‘Hij ruïneert het land.’
