Eindelijk onderdak: dakloosheid in het Amsterdam Museum
Afgetrapte sokken, een slaapzakjas en het hesje van een straatkrantverkoper: de expositie (T)huisloos in de stad geeft dak- en thuisloze mensen en hun verhalen onderdak in het Amsterdam Museum.
‘Ken je dat gevoel? Dat niemand je echt ziet? Om langs mensen te lopen die je niet aankijken, alsof je niet bestaat. Dat gevoel, dat ken ik maar al te goed.’ De stem van een vrouw met Amsterdamse tongval klinkt door de eerste kleine ruimte van de expositie (T)huisloos in de stad, in het Amsterdam Museum. ‘Als je dakloos bent’, gaat de stem verder, ‘dan voelt het alsof je niet bestaat.’
Dakloosheid in een museum: dat klinkt niet zo voor de hand liggend. En hoewel er altijd dakloze mensen zijn geweest in de stad, was er in de collectie van het Amsterdam Museum maar weinig over het thema te vinden. ‘Het is een van de onderbelichte verhalen van de stad, die we onder de naam Collecting the City een plek proberen te geven in het museum’, vertelt projectleider Femke Awater. ‘Dit programma loopt nu vijf jaar. We willen laten zien wat er speelt in de stad en wat zich aan de blik van veel mensen onttrekt.’
Heb jij recht op opvang?
Op dit moment zijn naar schatting 17 duizend mensen in Amsterdam dak- of thuisloos. Voor (T)huisloos in de stad verzamelde het museum ervaringsverhalen en kunstwerken van (met en door) dak- of thuisloze mensen, hulpverleners en kunstenaars. In de overtuiging dat inzicht voor meer begrip zorgt en dat bezoekers met een andere blik weer naar buiten gaan. Zo kun je met een stroomdiagram uitvinden of je zelf recht op opvang zou hebben als je nu dakloos zou worden. Geen binding met de stad? Zelfredzaam? ‘Helaas’, staat er in een rood blokje, ‘zelf uitzoeken’. Want zo kan het gaan, als je op straat komt te staan. Recht op een dak boven je hoofd kun je niet zomaar verzilveren.
Van afgetrapte sokken en protestborden tot een kastje aan de muur, dat toont hoe mensen de weg kwijtraken in het systeem: de doorleefde ervaring is ruimschoots aanwezig. Een indringend zelfportret in goud, bruin en roze, dat Jacques Vedel du Boisbaudry schilderde op een op straat gevonden kastdeurtje, was in 2015 het eerste werk van een dakloze kunstenaar in de collectie.
Slapen tussen de bootcampers
Of de werken die er nu tijdelijk hangen uiteindelijk ook in de collectie terechtkomen, valt nog te bezien. ‘We hebben veel objecten nu in bruikleen gekregen. Het zijn voorwerpen en kunstwerken die heel veel betekenen voor de mensen zelf. Er hangt bijvoorbeeld een schilderij dat iemand al jaren meesleept, van opvang naar opvang, naar tijdelijk onderdak. Mensen willen zoiets niet altijd zomaar afstaan aan een museum.’
In de korte documentaire Between Small Places (Robin Alysha Clemens) zit straatkrantverkoper Brian wakker te worden op een bankje in het park. Hij kijkt geamuseerd naar een groepje bootcampers dat rondom hem oefeningen begint te doen. ‘Ik kijk graag naar alle mensen die voorbijkomen’, zegt hij, met een diepe, warme stem. ‘Al die mensen hebben zo veel aan hun hoofd. Maar ondertussen vergeten ze wat er om hen heen gebeurt.’
