Wij zijn allemaal cyborgs
Wat is de link tussen Donna Haraways wereldberoemde Cyborg Manifesto uit 1985 en recente ontwikkelingen in AI, zoals ChatGPT?
In haar wereldberoemde A Cyborg Manifesto (1985) gebruikt Donna Haraway de cyborg als metafoor om binaire tweedelingen – zoals die tussen man en vrouw, mens en machine – te doorbreken.
Haraway is met name bekend als feminist maar haar werk strekt zich uit van primatologie tot epistemologie, van kankeronderzoek tot informatietechnologie. In de jaren tachtig, de tijd van Reagan en groeiend conservatisme, liep Haraway met haar radicale ideeën mijlenver voorop. Vandaag de dag, nu steeds meer mensen zich openlijk identificeren als non-binair of genderqueer, lijken haar woorden haast profetisch.
Het westers wereldbeeld is doordrongen van dualismen: cultuur en natuur, man en vrouw, zwart en wit, beschaafd en primitief
In het licht van recente technologische ontwikkelingen als ChatGPT, hebben de ideeën van Haraway opnieuw veel aandacht gekregen. Op 25 september vindt in de Rode Hoed in Amsterdam een discussie plaats over Haraway en Een Cyborg Manifest. Filosoof en oud-Denker des Vaderlands Daan Roovers en hoogleraar publieksfilosofie Stine Jensen zullen daar bespreken waarom het manifest nog altijd relevant is. Telefonisch licht Jensen alvast een tipje van de sluier: ‘Haraway heeft als eerste de verwevenheid van mens en machine in taal weten te vatten, met het woord cyborg: cybernetisch organisme.’ Vervolgens ontwikkelt ze het concept cyborg door om ook andere binaire tegenstellingen te ontwrichten, en zo de beperkingen van sociaal opgelegde identiteiten te illustreren.
Het westers wereldbeeld is doordrongen van dualismen: cultuur en natuur, man en vrouw, zwart en wit, beschaafd en primitief. Deze dualismen worden gebruikt als rechtvaardiging voor de overheersing en onderdrukking van vrouwen, mensen van kleur, dieren, en alles wat als ‘anders’ beschouwd wordt.
‘Haraway laat zien dat dingen die in taal en in ons wereldbeeld gescheiden zijn – mens, natuur, machine – eigenlijk op allerlei manieren met elkaar verweven zijn’, vertelt Jensen. ‘Zo vertrouwen we allang op allerlei protheses: zonder bril of smartphone zijn we nergens.’ Daan Roovers beaamt dat: ‘Technologie is een onvervreemdbaar deel van onszelf geworden.’
Lees ook:
De AI-brandt woedt nu al
Angst of verlossing
Wat kunnen we leren van Haraway als het over de huidige ontwikkelingen van artificiële intelligentie gaat? Jensen: ‘Vooral om kritisch te kijken naar de taal die wordt gebruikt. Wat is er artificieel aan? Wat maakt het intelligent? Wat is het effect van die benaming?’ Roovers: ‘Haraway benadrukt dat je als wetenschapper altijd onderdeel bent van de kennis die je voortbrengt. Met ChatGPT lijkt het alsof we een machine hebben geproduceerd die objectieve kennis vergaart, maar in werkelijkheid zie je in de resultaten die de machine voorschotelt dat bestaande vooroordelen worden gereproduceerd en versterkt. Laat een algoritme kiezen tussen honderd sollicitanten voor een baan als hoogleraar, en je komt vrij zeker uit op een oude, witte man.’
Bij de complexe vraagstukken die technologische ontwikkelingen met zich meebrengen, zijn we vaak geneigd door te schieten, vertelt Jensen: ‘We zijn er of heel bang voor, of we zien er juist een verlossing in. Haraway is geen techno-pessimist en geen techno-optimist, maar ze stelt wel kritische vragen. Wat betekent technologie voor verschillende groepen? Wie heeft er profijt van? Zo leert ze ons om altijd oog te hebben voor de sociale gevolgen van technologie.’
Donna Haraway, Een Cyborg Manifest, ISVW Uitgevers, 200 p., € 19,95.
