Cultuurtips september 2018

Cadeautje Forum voor Democratie

‘De dag dat fascisten mijn leven voor het eerst een andere wending gaven, kon ik nog maar nauwelijks lopen’, schrijft de voormalige Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Madeleine Albright (1937) in haar boek Fascisme, een waarschuwing. In 1939 werd haar geboorteland Tsjecho-Slowakije onder de voet gelopen door Hitlers stoottroepen.

Bijna tachtig jaar later vraagt menigeen zich bezorgd af of we met types als Orbán, Erdoğan en Trump een heropleving van het fascisme beleven. Albright waakt er echter voor om deze autoritaire leiders fascisten te noemen; voor dat predicaat komt volgens haar alleen de Noord-Koreaanse leider Kim Jong-un in aanmerking.

Wel maakt zij zich grote zorgen, niet in de laatste plaats over de ontwikkelingen in de VS. ‘Als we fascisme beschouwen als een wond uit het verleden die bijna is geheeld, dan is Trump in het Witte Huis plaatsen zoiets als het verband losrukken en aan de korst krabben. We hebben in de moderne tijd nog nooit een hoofd van de uitvoerende macht gehad die in woord en daad zó ingaat tegen democratische idealen.’

Ideaal cadeauboek voor jeugdige aanhangers van het Forum voor Democratie.

Madeleine Albright
Fascisme, een waarschuwing
De Arbeiderspers
304 p., € 19,99

Leve de verscheidenheid

De zoektocht naar een stageplek was een ontluisterende ervaring voor Yasmien Naciri (1991), een jonge Belgische van Marokkaanse afkomst. ‘Ontelbare keren kreeg ik de opmerking dat mijn aanwezigheid als hoofddoekdragende moslima een negatieve invloed zou kunnen hebben op de klanten van het bedrijf’, schrijft ze in Wij nemen het heft in handen.

Naciri liet zich door die opmerkingen niet uit het veld slaan. Ze richtte de organisatie Fleks op, die jongeren stimuleert om te ondernemen. Een nieuwe generatie ondernemers die is opgegroeid in een diverse samenleving, zal immers eerder geneigd zijn om vrouwen, mensen met een migratieachtergrond of leden van de LHBTI-gemeenschap aan te nemen.

In haar toegankelijke boek breekt Naciri een lans voor meer zichtbare diversiteit: bij bedrijven, in films en in de media. Zelf werd ze twee jaar geleden de eerste Belgische columniste met een hoofddoek, voor dagblad De Morgen.

Yasmien Naciri
Wij nemen het heft in handen
Polis
144 p., € 17,50

Harde strijd op de campus

In de herfst van 1964 botsten linkse studenten van Berkeley met het bestuur van de Amerikaanse elite-universiteit, dat hun verbood om pamfletten tegen de Vietnamoorlog uit te delen. Vandaag de dag zijn het vooral vertegenwoordigers van de andere kant van het politieke spectrum die het meeste stof doen opwaaien als ze een beroep doen op het recht op vrije meningsuiting aan de universiteit.

Dat leidt tot opmerkelijke taferelen, zoals in 2014 toen studenten een petitie startten tegen een toespraak van de linkse komiek en vrijdenker Bill Maher vanwege diens religiekritiek. Bij sommige optredens van sprekers met racistische of misogyne denkbeelden gaat het er hard aan toe op de campus. Vorig jaar was Berkeley meer dan een miljoen dollar kwijt aan beveiligingskosten voor een bijeenkomst van de alt-rechtse trol Milo Yiannopoulos.

In een boeiend artikel verkent Andrew Marantz van The New Yorker de grenzen van de vrijheid van meningsuiting in de VS. Die blijken voortdurend te schuiven: zo werd in 1940 nog een man uit Massachusetts opgesloten omdat hij een deurwaarder had uitgemaakt voor fascist.

Andrew Marantz
How Social-Media Trolls Turned U.C. Berkeley Into a Free-Speech Circus
www.wordtvervolgdmagazine.nl
Lees het artikel

Migrantendrama in Thailand

Met The road to Mandalay heeft regisseur Midi Z een knappe speelfilm over de wederwaardigheden van twee migranten afgeleverd. Hoofdpersonen zijn Lianqing en Guo, die elkaar ontmoeten als ze samen de grens van Myanmar naar Thailand oversteken. Guo is direct onder de indruk van Lianqing en hij beweegt hemel en aarde om haar voor zich te winnen. Daarin lijkt hij te slagen als Lianqing wordt gearresteerd omdat ze illegaal in de keuken van een restaurant werkt. Guo betaalt de borgtocht en bezorgt haar een baan in de fabriek waar hij werkt.

Maar de ambities van Guo en Lianqing lopen te ver uiteen. Guo wil het in Thailand verdiende geld gebruiken om in zijn thuisland een kledingwinkel te openen. Lianqing is vastbesloten om een Thaise verblijfsvergunning te bemachtigen en wil uiteindelijk naar Taiwan. Ze is bereid heel ver te gaan. De scène waarin Midi Z laat zien hoe Lianqing daartoe opnieuw een grens overgaat, is ronduit briljant.

Midi Z
The road to Mandalay
Nu in de bioscoop
Bekijk trailer

Humanity House: ervaar zelf de lotgevallen van een vluchteling

Generaties popliefhebbers kennen sinds de jaren zeventig het Paard (van Troje) aan de Prinsegracht in Den Haag. Prince en vele anderen traden er op. Veel minder mensen weten van het museum annex ‘ervaringscentrum’ dat daarnaast staat: Humanity House. Nu met een expositie van Ai Weiwei.

Humanity House opende in 2010, als initiatief van het Rode Kruis, en biedt de verhalen van rampen en conflicten in de hele wereld. Wat het extra interessant maakt is dat je er zelf de lotgevallen van vluchtelingen en oorlogsslachtoffers kunt ervaren.

De bezoeker maakt bij de ingang een eigen ‘persoonsbewijs’ aan en begint met het afdalen van een trap die via niet al te brede gangetjes leidt naar kamers met alle tekenen van een overhaast vertrek: een omgevallen glas wijn, half ingepakte tassen op de grond. Je komt voor een spiegel die, waar je ook gaat staan, jouw spiegelbeeld niet laat zien – als mens ben je onzichtbaar geworden.

Even verderop is een ruimte met wanden vol alfabetisch gerangschikte kantoormappen. Daar berg je je persoonlijk dossier op. Dit is een nabootsing van het tracing agency, het opsporingsbureau van het Rode Kruis dat persoonlijke dossiers verzamelt om vermiste of gevluchte mensen te kunnen opsporen. In een nauw hokje wordt de bezoeker vervolgens door een anonieme stem een spervuur van vragen gesteld over zijn of haar identiteit (gelukkig hoef je niet te antwoorden). Na al die ervaringen kom je boven in een lichte ruimte voor ‘ontmoetingen’. Acht mensen uit crisisgebieden vertellen je daar hun verhaal vanaf een groot videoscherm, met begeleidende teksten.

Humanity House heeft wisselende tentoonstellingen. Dit jaar is er werk van Ai Weiwei te zien, de Chinese dissidente kunstenaar. Het zijn wanden vol met duizenden polaroids die hij maakte in vluchtelingenkampen. En Joost van den Broek, gelauwerd fotograaf van oorlogen en vluchtelingen, koos zestien beelden uit zijn collectie van Nederlandse asielzoekerscentra (inclusief de kaasblokjes). ‘Zachte ogen’ is de welgekozen titel van die expositie.

Humanity House is ook een verzamelplaats van initiatieven van organisaties. Amnesty had er onlangs een tentoonstelling over ‘verdwenen’ mensen in Syrië. Een mooie zaal met een houten amfitheater biedt plaats aan bijeenkomsten. Kernwapens, humanitaire interventies of verzoening komen er aan bod, er wordt geregeld een mini-Veiligheidsraad nagespeeld.

Een museum voor iedereen? Bijna. Je moet een jaar of twaalf zijn om alle informatie te snappen. Een ‘spookhuis’ is het binnengedeelte niet, maar de confrontatie met het menselijk leed kan zwaar zijn. De ontmoetingsruimte is dan ook een welkome oase, net als het terras dat in augustus elke donderdagavond tot openluchtbios wordt omgetoverd.

Humanity House is een museum waar elke vierkante meter wordt gebruikt, zonder opsmuk maar met smaak. Het centrum krijgt vanaf 2019 weer gemeentelijke subsidie, wat wel zo passend is in de hofstad die zich afficheert als ‘Stad van Vrede en Recht’: Humanity House slaat juist een brug tussen de wereld van de humanitaire professionals en het publiek. Veertigduizend mensen komen er jaarlijks, onder wie tienduizend individuele bezoekers en meer dan
25 duizend jongeren in schoolverband. Voor groepen die de ervaring compleet willen maken, organiseert het huis een ontmoeting met een vluchteling die persoonlijk vertelt over wat bezoekers in de museum-opstelling hebben meegemaakt.

Humanity House
Prinsegracht 8, Den Haag
Open dinsdag t/m zondag
www.humanityhouse.org