Cultuurtips juli 2018

Een jaar bij de PKK

Geen Nederlandse journalist die zoveel weet van de Koerden als Fréderike Geerdink. In 2014 publiceerde ze het boek De jongens zijn dood, over een Turks bombardement in 2011 waarbij 34 onschuldige Koerden om het leven kwamen. Nu is ze terug met Dit vuur dooft nooit, over de periode die ze in 2016-2017 doorbracht bij de PKK.

Hoewel Geerdink duidelijk sympathie heeft voor de Koerdische zaak, deinst ze er niet voor terug kritische vragen te stellen. Bijvoorbeeld over de vijf AKP-politici die de PKK vermoordt in de tijd dat zij aanwezig is bij de gewapende Koerdische beweging. Of over de bomaanslag van de Vrijheidsvalken van Koerdistan (TAK), een radicale afsplitsing van de PKK, in 2016 op het stadion van Beşiktaş in Istanbul, waarbij 44 mensen omkomen. Deze betrokken maar kritische benadering levert een onthullende blik op een wereld waar andere buitenlandse journalisten geen toegang toe krijgen.

Fréderike Geerdink
Dit vuur dooft nooit
Spectrum
304 p., € 20,99

Lesbische nazidochter in Zuid-Afrika

De Zuid-Afrikaanse schrijfster, journaliste en comédienne Marianne Thamm heeft een Duitse vader die ook na de oorlog nog sympathiseert met Hitler, en een ongeletterde Portugese moeder die afkomstig is uit een communistische familie. Zelf is ze lesbisch en adopteert ze twee zwarte dochters. Zoals schrijver Tom Lanoye zegt in het voorwoord van Thamms De ondraaglijke blankheid van het bestaan: ‘Geen fantast had haar levensloop kunnen verzinnen.’

Thamm behandelt grote kwesties met de nodige humor. Ze beschrijft haar jeugd in Pretoria, haar rebellie tegen het apartheidsregime en haar daaropvolgende vertrek naar Europa. Als Nelson Mandela wordt vrijgelaten, besluit ze terug te keren omdat ze wil meebouwen aan een nieuw Zuid-Afrika. Daar blijft ze botsen met haar autoritaire vader, die aan het einde van zijn leven alsnog ontdooit: hij sluit zijn zwarte kleinkinderen in
de armen.

Marianne Thamm
De ondraaglijke blankheid van het bestaan
Nieuw Amsterdam
352 p., € 22,99

Podcast over milieuactiviste

Volgens de mensenrechtenorganisatie Front Line Defenders werden vorig jaar 312 mensenrechtenactivisten vermoord. Het leeuwendeel van de moorden vond plaats in Latijns-Amerika: 212. In een boeiende podcast gaat The Guardian in op een van de meest geruchtmakende moorden van de afgelopen jaren, die op de milieu- en mensenrechtenactiviste Berta Cáceres uit Honduras.

Cáceres, die op de bres stond voor de inheemse Lenca-bevolking, verzette zich tegen de bouw van de Agua Zarca-dam in de Gualcarque-rivier. In maart 2016 werd ze vermoord door gewapende mannen die haar huis binnendrongen. Lucy Lamble van The Guardian spreekt met Ana Paula Hernández, die met Cáceres samenwerkte. Hernández kan de moord nog altijd nauwelijks bevatten. ‘Zij was zo beroemd en had een jaar eerder een soort Nobelprijs gewonnen voor milieuzaken en werd toch op zo’n gruwelijke wijze om het leven gebracht.’

Lucy Lamble en Danielle Stephens
Executed, disappeared, tortured
Beluister de podcast

Iraanse street art in Amsterdam

Het in 2016 geopende Amsterdamse Moco Museum is vooral bekend vanwege de werken van de mysterieuze Engelse graffitikunstenaar Banksy. Die krijgt dit jaar gezelschap van de street art van het uit Iran afkomstige duo Icy & Sot, twee broers die in 2012 asiel aanvroegen in de Verenigde Staten.

Het gebrek aan vrijheid in hun geboorteland is een belangrijk onderwerp voor het duo. Zo is er op de tentoonstelling een iconische afbeelding te zien van een vrouw met hoofddoek. De hijab wordt gevormd door vogels die op takken zitten. De eerste paar vogels fladderen op en lijken daarmee het startschot te geven voor het afwerpen van de bedekkende klederdracht. Recht tegenover deze afbeelding hangt een hekwerk, waarvan het ijzerwerk zo is omgebogen dat de afrastering het woord Freedom zichtbaar toont.

Icy (1985) en Sot (1991), die in Iran gevaar liepen vanwege hun activisme, werken vaker met tralies. Zo hangt verderop een rennende man, gemaakt van een hekwerk: behalve vrijheid is migratie een van de centrale thema’s in hun werk.

ICY & SOT
A moment of clarity
Moco Museum,
Honthorststraat 20
Amsterdam
T/m 15 januari 2019

Aanklacht tegen het Europees asielbeleid

Dertien jaar geleden kwam de Somaliër Yoonis Osman Nuur in Nederland aan. Pas na twaalf jaar kreeg hij een verblijfsvergunning. En nu staat hij, strak in het pak, op een spreekgestoelte, tegenover drie rechters. ‘Ik spreek namens alle vluchtelingen in Europa en in de rest van de wereld’, zegt hij. ‘En ik klaag Europa aan voor schending van de mensenrechten van vluchtelingen, als gevolg van het Europese asielbeleid.’

Nuur staat niet in een officiële rechtszaal, maar op het podium van debatcentrum De Balie in Amsterdam.
Europe on Trial heet de voorstelling die hij samen met theatermaker Lara Staal in elkaar zette. Grote vragen en aanklachten worden hier, in de vorm van een rechtszaak, besproken. Ontzegt Europa vluchtelingen fundamentele rechten? Kunnen we zeggen dat Europa mensen op de vlucht in levensgevaar brengt door het hun zo ingewikkeld mogelijk te maken hier te komen? Kan theater, misschien wel bij gebrek aan een werkelijk tribunaal, een antwoord geven op zulke vragen?

De drie rechters laten deskundigen en getuigen aan het woord, van onderzoeker Sangita Jaghai tot hoogleraar Thomas Spijkerboer, van theatermaker Ogutu Muraya tot ‘bezorgde burger’ Frank van Dorp en schrijver Paul Scheffer. Maar echt indruk maken de mensen om wie het allemaal gaat.

‘Ik ben een mens zonder rechten’, zegt Sinan (22) uit Sudan bedeesd. Doodsangsten stond hij uit tijdens zijn tocht over de Middellandse Zee vijf jaar geleden. Tussen vrees en hoop hielp hij op de boot een vrouw met haar bevalling. Zacht: ‘Ik heb de navelstreng doorgebeten.’ Eenmaal in Nederland liep hij vast in de asielprocedure, doordat het hem niet lukte zijn verhaal goed te vertellen aan de IND. ‘Ik kon mijn dorp niet aanwijzen op de kaart, want ik had nog nooit een kaart gezien. Ik heb het niet goed gedaan, en daarmee heb ik mijn kans op een normaal leven verspeeld.’ Sinan leeft met de andere ongedocumenteerden van We Are Here in kraakpanden in Amsterdam. Hij heeft geen recht op onderwijs of werk en geen goede toegang tot gezondheidszorg.

Sinan speelt geen rol; hij vertelt zijn eigen verhaal. En dat maakt deze bijeenkomst, die balanceert op de grens van theater en werkelijkheid, zo pijnlijk. Dit zijn geen acteurs, hun verhalen zijn niet verzonnen. Dit zijn echte mensen met echte ervaringen en fundamentele problemen. Een Nigeriaanse vrouw die in de bed-bad-broodopvang zit, vertelt dat iedereen om haar heen ziek is en dat zij niet naar de dokter kunnen. ‘We are dying slow slow’, zegt ze. ‘Please do something for us, we need help.’

Het publiek schuift ongemakkelijk heen en weer op de stoelen. De toeschouwers zijn  in deze rechtszaak ook jurylid en moeten aan het einde van de zitting een oordeel uitspreken over de schuld van Europa. Dat die uitspraak in een theatersetting wordt gedaan, wil niet zeggen dat er niks op het spel staat. ‘Je kunt dit tribunaal zien als “artistiek” of “niet echt”, zegt Lara Staal, ‘maar wat hier vandaag gebeurt, nemen we mee naar de buitenwereld en in onze handelingen.’

Vrijwel unaniem beslist de jury dat Europa mensenrechten schendt door onder meer een ondoordringbaar fort te vormen en door te weinig solidariteit te tonen met landen die de meeste vluchtelingen opnemen. Schuldig, dus. En de woorden van Yoonis Osman Nuur klinken nog lang na: ‘Als je schuldig verklaard wordt, schept dat de mogelijkheid om verantwoordelijkheid te nemen. Ik stel voor dat we daar vandaag mee beginnen.’

Lara Staal en Yoonis Osman Nuur
Europe on trial
Terug te kijken via De Balie TV.
Er volgen nog twee delen.