De geloofwaardigheid van Amnesty
Op 4 augustus 2022 publiceerde Amnesty International een persbericht waarin onder andere stond: ‘Oekraïense troepen brachten burgers in gevaar door bases te bouwen en wapensystemen te gebruiken in woonwijken, scholen en ziekenhuizen.’
Dit bericht leidde tot verontwaardiging. Wie Oekraïne kritiseert helpt Poetin, zo was de teneur op sociale media en elders. En ik formuleer het voorzichtig.
De ervaring echter leert dat doorgaans alle strijdende partijen zich schuldig maken aan kleinere of grotere oorlogsmisdaden, ook de slachtoffers. Denk in dit verband aan de oorlog in voormalig Joegoslavië. Er zijn goede redenen om de bombardementen op Duitse steden tijdens de Tweede Wereldoorlog oorlogsmisdaden te noemen, maar dat betekent niet dat je moet concluderen dat er moreel gezien geen verschil was tussen de nazi’s en de geallieerden. Hoe dan ook, ook ongemakkelijke waarheden dienen boven tafel te komen, we kunnen ze niet verzwijgen omdat we vrezen dat de vijand – welke vijand dan ook – er zijn voordeel mee doet.
Amnesty, toch wat geschrokken, vroeg onafhankelijke rechtsgeleerden te kijken naar het eigen onderzoek waarvan de conclusie op 4 augustus 2022 de wereld in was gegaan.
De les is: rapporteer nog terughoudender over wandaden, of die nu door vriend of vijand zijn gepleegd
The New York Times had inzage in deze onafhankelijk beoordeling en berichtte erover. De rechtsgeleerden concludeerden dat Amnesty in principe gelijk had dat ook het slachtoffer van agressie zich schuldig kan maken aan overtredingen. Ik vraag me overigens af of het mogelijk is oorlog te voeren zonder wetten, bewust of door nalatigheid, te overtreden. Dat is ook de NAVO in Afghanistan niet gelukt.
Maar de rechtsgeleerden stelden ook dat er niet afdoende bewijs was voor de belangrijkste conclusie uit het bericht van Amnesty, namelijk dat Oekraïne het oorlogsrecht had geschonden.
Lees ook:
Hoe Amnesty's boodschap (voorkom burgerleed) verloren ging in de ophef
In the fog of war is waarheidsvinding een langdurige kwestie.
In september 2022 vertelde een Oekraïense vrouw in Odessa me dat zij in het voorjaar van 2022 in Marioepol in een ziekenhuis waar zij lag om te bevallen beschoten is door Russen, omdat leden van het Azovbataljon zich in het ziekenhuis zouden hebben opgehouden. Ze zei: ‘De mannen van het Azovbataljon zijn schoften.’
Ik kon haar beweringen niet verifiëren. Ik kan niet met zekerheid zeggen dat ze onwaarheden verkondigde, maar evenmin heb ik bewijs kunnen vinden dat ze de waarheid spreekt. Het enige wat zeker is, is dat het ziekenhuis waar zij lag te bevallen inderdaad door Russen is beschoten.
Net als kranten en publieke intellectuelen bestaan organisaties als Amnesty bij de gratie van geloofwaardigheid.
De les zou kortom moeten zijn dat met nog meer terughoudendheid gerapporteerd moet worden over wandaden, of die nu door vriend of vijand zijn gepleegd.
In zekere zin geldt dat in tijden van sociale media voor iedereen. Doe eerst aan waarheidsvinding, begin dan andermans wandaden te veroordelen.
Laat ik hier meteen deze gedachte van Carl Jung aan toevoegen: ‘Denken ist schwer, darum urteilen die Meisten.’
