Column Arnon Grunberg: ‘Wie gelooft dat het virus uit een lab komt en dus mensenwerk is, zoekt schuldigen’
Hoe kunnen we waarheid van onwaarheid onderscheiden? Hoe kunnen we vaststellen dat de wetenschap bestaat bij de gratie van voortschrijdende inzichten, dat waarheden van vandaag vergissingen van morgen kunnen zijn, en tegelijkertijd inzien dat de gemeenplaats dat de wetenschapper een wezen is dat ook maar een mening verkondigt vermeden moet worden? Om meteen toe te geven dat veel wetenschappers inderdaad meningen verkondigen. De neutraliteit van de wetenschap is geen gegeven, de aloude strijd of de wetenschapper de wereld in kaart moet brengen zoals die is, of uit moet gaan van de wereld zoals die zou moeten zijn, een opvatting die vaak particulier is, laait voortdurend op.
Wat ooit een werkelijk inzicht was, leeft voort in gevulgariseerde vorm als een ondraaglijk cliché. Het kwaad is banaal, de waarheid bestaat niet et cetera. Wij leven in een tijd dat de metafoor van ‘oorlog’ gretig van stal is gehaald, en soms is dat meer dan een metafoor. In een aantal landen is het leger ingezet om de burger te dwingen tot gehoorzaamheid.
De werkelijke oorlog – als we toch dat woord willen gebruiken – zou eerder moeten worden gevoerd tegen het geloof, de overtuiging dat waarheid iets is dat iedereen zelf in elkaar mag knutselen.
Het socratische inzicht dat mensen eigenlijk niets weten, dat weten begint met begrijpen wat je niet weet, is nog altijd zinvol. Daaruit volgt dat wij zelden met volstrekte zekerheid kunnen vaststellen wat waarheid is, maar dat betekent dus niet dat waarheid niet bestaat. Je eigen onwetendheid kan geen maatstaf zijn.
Het gevaar van het zelf in elkaar knutselen van de waarheid: het leidt tot werkelijke, menselijke slachtoffers. Tot zondebokken.
Ik mag niet begrijpen hoe je de hoogte van een driehoek vaststelt, dat betekent niet dat die hoogte niet kan worden vastgesteld.
Het aantal mensen dat gelooft dat het virus uit een lab komt en dus mensenwerk is, varieert van circa een kwart in Amerika tot ongeveer een zesde in Frankrijk. Ook zo’n opiniepeiling moet niet als een absoluut gegeven worden gezien, maar het is op zijn minst een indicatie dat veel mensen geloven dat het virus mensenwerk is.
Als het mensenwerk is, betekent dat ook dat er schuldigen zijn.
Het gevaar van het zelf in elkaar knutselen van de waarheid is erin gelegen dat het veelal leidt tot werkelijke, menselijke slachtoffers: zondebokken.
Uit diverse landen is bericht over openlijk en schaamteloos racisme jegens Chinese en Aziatische ingezetenen. Een racisme dat mede mogelijk werd gemaakt door Trump, die lange tijd over het ‘Chinese virus’ sprak. Antisemitische theorieën zijn weer populair, net als tijdens de pest in de middeleeuwen, of na 9/11. Er zouden die dagen geen Joden in de Twin Towers zijn geweest.
We moeten leren omgaan met tegenslag en rampen, zonder een ander meteen, gebaseerd op verzinsels, de schuld te geven. Daarvoor is wel een kleine veldtocht tegen de zelf in elkaar geknutselde waarheid nodig.