Bevrijding

Ook dit jaar luidt de hamvraag: hoe om te gaan met een electoraat dat zich afkeert van het midden en zich verlustigt aan theorieën die om allerlei redenen onwenselijk zijn, onder andere omdat ze getuigen van een chronisch gebrek aan respect voor de feiten? 

Het probleem van deze weinig opzienbarende stelling is dat het onduidelijk is wie bepaalt wat wenselijk is, wat de feiten zijn. Iedereen die voor het eerst wordt geconfronteerd met filosofie zal zich de vraag stellen of hij niet in een illusie leeft. Literatuur en filmkunst kunnen ook katalysator zijn van dergelijke vragen. De angst dat wij worden voorgelogen door machtige of als machtig ervaren instanties is feitelijk een uitloper van deze filosofische onzekerheid.  

Het twijfelen aan alles is in de filosofie een groot goed; ik zou zeggen: het maakt deel uit van de westerse traditie. Daarom is het raar om te zeggen: u mag niet aan alles twijfelen, u mag alleen aan bepaalde dingen twijfelen. Voor zover wij filosofie begrijpen als een poging twijfel te onderzoeken en te structureren, kent twijfel een traditie. Dat heeft als voordeel dat wij niet weer van voren af aan hoeven te beginnen. Nu zijn er natuurlijk paradigmawisselingen, de traditie heeft zich in een of meerdere zaken vergist of: bepaalde ontwikkelingen zorgen ervoor dat de traditie een andere afslag moet nemen. De opkomst van artificiële intelligentie is vermoedelijk zo’n paradigmawisseling. 

Meer columns van Arnon Grunberg? Schrijf je in voor de nieuwsbrief:

Aanmelden

Paradigma

Maar zelfs zo’n paradigmawisseling vernietigt de traditie niet volledig en is alleen mogelijk dankzij die traditie, waarmee ik ook bedoel de kennis die voorgaande generaties hebben opgedaan. Kennis en rituelen zijn soms moeilijk van elkaar te scheiden. Misschien meer nog dan elders, is in Nederland bevrijding begrepen als een fenomeen dat ervoor zorgt dat men zelf autoriteit is. Zelfs die houding heeft een filosofische basis; autonomie en vrijheid betekenen in zekere zin dat men autoriteit heeft over het eigen bestaan. Iedereen is een expert op het gebied van zijn eigen leven, maar die expertise, die de basis is van autonomie, is logischerwijze begrensd. Men kan niet zijn eigen gaatjes vullen, niet iedereen is tandarts, en zelfs de tandarts zal niet zijn eigen gaatjes vullen. 

Het is raar om te zeggen: u mag niet aan alles twijfelen, u mag alleen aan bepaalde dingen twijfelen

De minachting voor feiten is vooral weerzin jegens de traditie die niet voortkomt uit het grondig bestuderen ervan, maar uit de revolutionaire reflex van de meute: alles wat bestaat moet kapot, behalve wij. 

‘Eén op de vijf Nederlanders wil het politieke systeem omverwerpen’, kopte Trouw onlangs, naar aanleiding van een onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau. Dan moet je roepen: ‘Dat is zorgelijk.’ Dat is ook zo. Achter die wens echter, die naar alle waarschijnlijkheid niet tot een revolutie zal leiden, gaat gebrek aan ontzag voor alles vooraf. 

De Nederlander is eindelijk bevrijd. Prachtig. Maar de bevrijding maakt de mens niet per se nobeler.