‘Gerechtvaardigde koloniale kritiek kan geleidelijk een samenzweringstheorie worden’
Weinig is zo gevaarlijk als de samenzweringstheorie. Nu is dat een dubieuze term, want je eigen theorieën zijn natuurlijk nooit samenzweringstheorieën, het zijn altijd andermans theorieën die voor dat label in aanmerking komen.
De samenzweringstheorie gaat ervan uit dat machtige groeperingen – de vrijmetselaars, de Joden, het Amerikaanse establishment – de wereld besturen en dat wij nooit horen hoe het echt zit.
De aanhangers van deze theorie menen dat de gewone man voortdurend belazerd wordt door machten die sterker zijn dan hij. Vandaar ook de weerzin onder samenzweringstheoretici tegen traditionele media, want feiten kunnen de samenzweringstheoretici niet overtuigen, ook verifieerbare feiten zijn veelal bedrog. Niets is wat het lijkt.
Mes in rug
Nu is het waar dat politici weleens liegen, en er bestaan samenzweringen. Macht is, hoe kan het anders, ongelijk. Men zou bijna vergeten dat ook de machtigen concurrentie hebben van andere machtige personen en organisaties en voortdurend door hen worden gedwarsboomd. Macht is zelden absoluut.
Trump mag de Republikeinse Partij naar zijn hand hebben gezet, maar vroeg of laat openbaren zich zijn zwaktes en dan zullen zijn voormalige bondgenoten niet aarzelen hem een mes in zijn rug te steken.
Hoe meedogenlozer de koning geregeerd heeft, hoe meedogenlozer men zich van hem probeert te ontdoen.
De aanhangers van samenzweringstheorieën gaan uit van radicaal wantrouwen, een van de redenen waarom deze theorieën zo gevaarlijk zijn. Er bestaat nauwelijks een gemeenschappelijke werkelijkheid, omdat die werkelijkheid voor aanhangers van de samenzweringstheorie slechts bedrog en misleiding is.
Wetenschap bestaat bij de gratie van voortschrijdend inzicht, maar voor de aanhanger van de samenzweringstheorie is wetenschap slechts een zoveelste manier om de ‘gewone man’ te bedriegen – denk aan discussies over het klimaat of vaccinaties.
Pion
Gerechtvaardigde imperialistische en koloniale kritiek kan geleidelijk een samenzweringstheorie worden. Tijdens reizen door het Midden-Oosten heb ik diverse mensen horen zeggen dat Amerika als een spin het gehele Midden-Oosten zou besturen. Nu is de invloed van Amerika op die regio eerder ontwrichtend dan stabiliserend te noemen, maar Amerika is slechts een van de spelers daar en vermoedelijk allang niet meer de machtigste.
De kritiek op het imperium wordt zo ook een manier om de eigen verantwoordelijkheid te ontlopen. De lokale bevolking, die slechts een pion zou zijn in handen van het monsterlijke imperium, wordt van alle zonden vrijgepleit. Een opvatting die van kortzichtigheid getuigt, maar ook de aantrekkingskracht van de samenzweringstheorie duidelijk maakt.
De theorie troost. Het onverklaarbare blijkt verklaarbaar, de chaos blijkt een duivels plan.
De samenzweringstheorie geeft net als religie, zij het op een negatieve manier, betekenis aan wat aanvankelijk betekenisloos en willekeurig leek. Aanhangers van deze theorieën kennen doorgaans minder twijfels dan gelovigen. Zij menen immers niet oog in oog te staan met God, maar met de naakte waarheid zelf.