Arnon Grunberg: ‘Als je weet hoe het zal aflopen, valt er ook niets te winnen of te verliezen’

Uit allerlei onderzoeken blijkt telkens dat wij mensen lijden onder onze foute inschattingen, en wij doen daardoor ook anderen lijden. Hoewel foute inschattingen niet alleen negatieve gevolgen hebben. Overmoed ís een foute inschatting, iemand die overmoedig is schat zijn kansen te gunstig in. Maar dat kan positief uitpakken, zo iemand zal allicht risico’s nemen die hij anders had nagelaten, en als het desondanks goed gaat is de beloning voor het hebben genomen van die risico’s meestal hoog.

Dat principe zien we bij het wedden op paarden, bij roulette – hoe kleiner de kans dat het goed uitpakt hoe groter de beloning als het toch lukt.

Misschien kun je zeggen: als je weet hoe het zal aflopen, als de uitkomsten bekend zijn, valt er ook niets te winnen of te verliezen. Stagnatie is uitsluitend op zeker spelen. Je hoeft niet eens het kapitalisme te omarmen om dergelijke gedachten te koesteren. Het idee van vooruitgang hangt aan de gedachte dat dingen anders kunnen dan ze tot nu toe zijn gegaan. En dat behelst per definitie een risico.

Hiermee wordt het dilemma duidelijk waarmee onze samenlevingen kampen. Aan de ene kant bestaat er een diepe weerzin tegen risico’s, aan de andere kant is de gedachte wijdverspreid dat het zoals het nu gaat niet verder kan gaan. Tot nu is de volledig geïnformeerde beslissing onmogelijk, maar vermoedelijk is die ook onwenselijk. Stel dat zou kunnen worden berekend met welke partner u het beste kinderen kunt krijgen, met welke partner u het beste samen kunt leven, dan is het goed mogelijk dat een dergelijke selectie betere resultaten oplevert dan de chaotische, onvolmaakte keuzes die wij mensen nu maken. Waarvan sommigen zullen zeggen dat het niet eens echte keuzes zijn.

Foute inschatting

Als ik naar mijn eigen leven kijk, moet ik erkennen dat veel cruciale momenten weinig méér waren dan toeval, een samenloop van omstandigheden. Natuurlijk heb ik geprobeerd dat toeval bij te sturen, maar ik zou het hoogmoedig vinden te denken dat ik mijn lot altijd zelf heb vormgegeven.

Een fatsoenlijke samenleving beseft dat risico’s bestaan en heeft vangnetten gebouwd om de effecten van die risico’s te verzachten. Ons hele verzekeringsstelsel bestaat om die reden. Desondanks zullen de uitkomsten niet altijd ideaal en wenselijk zijn.

Als we accepteren dat het risico onvermijdelijk bij leven en bij vrijheid hoort, dan kunnen we wel pogen zo veel mogelijk gelijke kansen te creëren, maar we zullen nooit gelijke uitkomsten krijgen. Dat wil absoluut niet zeggen dat we mensen moeten opgeven. Dat wil hooguit zeggen dat we elke ideologie en elke politicus die beweert alle problemen te kunnen oplossen, moeten wantrouwen.

Het paradijs is een mooi ideaal, maar zij die het paradijs hier op aarde hebben willen stichten zijn tot nu toe altijd grote vijanden van de mensheid gebleken.

Wordt Vervolgd, november 2019