Russische propaganda verbieden: wel of niet doen?

Sociale media, hackers en algoritmes: tech-journalist Gerard Janssen legt in deze rubriek uit waar het botst met mensenrechten. Deze keer, met de verdwenen Arjen Kamphuis in het achterhoofd: heeft het zin om Russische propagandakanalen te verbieden? 

Ik moet de laatste dagen veel denken aan Arjen Kamphuis. Hij was een deskundige op het gebied van digitale informatieveiligheid. Hij gaf trainingen aan journalisten, wereldwijd. Een deel daarvan was geheim, op locaties waar journalisten gevaar liepen, en waar zijn kennis het verschil kon betekenen tussen leven en dood. Of een gevangenisstraf van vijftien jaar, zoals in Rusland nu.  

Samen met Silkie Carlo – de huidige directeur van de Britse ngo Big Brother Watch – schreef hij Information Security for Journalists, een handleiding over hoe je als journalist je verhaal, je bronnen en jezelf online kunt beschermen. Hij leek soms in zijn paranoia door te slaan – zo adviseerde hij journalisten om computers van voor 2008 te gebruiken, omdat nieuwere chips niet meer te vertrouwen waren – maar het was nooit onzin wat hij zei. Ik sprak hem verschillende keren en was altijd onder de indruk van zijn parate kennis. En nam me sindsdien voor om als ik zelf informatie kreeg die erg gevoelig was, hem om advies te vragen. 

MI5

De ironie wil dat toen dit echt van pas kwam, Kamphuis niet meer te bereiken was. In de zomer van 2018 is hij tijdens een vakantie in Noorwegen verdwenen. De laatste keer dat hij gezien is, was hij met een opvouwkajak op weg naar een fjord. Waar Kamphuis zijn informatie vandaan haalde weet ik niet precies, maar ik denk deels van zijn ex-vriendin Annie Machon, die eerder voor de Britse geheime dienst MI5 werkte. Zij onthulde in 1996 dat de MI5 illegaal telefoons aftapte en dat twee onschuldige mensen waren veroordeeld voor de bomaanslag op de Israëlische ambassade in Londen, in 1994. Machon was ook lid van de Sam Adams Foundation, een club van klokkenluiders die prijzen uitreikt voor ‘toewijding aan waarheid en integriteit ongeacht de consequenties’. 

Ik vermoed dat Kamphuis als ‘besmet’ zou zijn beschouwd, omdat hij meerdere malen te zien was op de Russische staatszender.

Kamphuis was goed geïnformeerd over wat zich achter de schermen afspeelde bij internationale conflicten. Maar als hij nu nog in Nederland was geweest, zou hij waarschijnlijk niet bij Op1 of Nieuwsuur verschijnen. Ik vermoed dat hij als ‘besmet’ zou zijn beschouwd omdat hij meerdere malen te zien was op de Russische staatszender RT.  Zelf was hij daar destijds helder over. Veel liever zou Kamphuis zijn verhaal vertellen op CNN of de BBC, maar daar was weinig interesse in informatieveiligheid en in de afluistertechnieken van westerse inlichtingendiensten. Op RT kon hij zijn verhaal wel kwijt. 

De waarheid als wapen

Was Kamphuis een useful idiot? Een idioot was hij zeker niet. Gaf hij RT door zijn optredens legitimiteit? Maakte hij zichzelf verdacht? Misschien. Toch heb ik een zwak voor mensen die waarheid en integriteit belangrijker vinden dan hun reputatie. Ook de waarheid kan als wapen gebruikt worden. Je kunt verdedigen dat het dus weinig uitmaakt of RT’s propaganda waar of onwaar is. En dat het belangrijker is om Rusland alle wapens uit handen te nemen. Maar (des-)informatiekanalen verbieden is geen goed idee. Beter is het om de sociale media aan te spreken op hun algoritmes, en mensen goed te informeren, ook over ongemakkelijke waarheden. Zoals door mensen als Arjen Kamphuis.