In een oud Amsterdams pakhuis met ruim dertig naambordjes zetelt het kantoor van Women Help Women (WHW), een organisatie die vrouwen wereldwijd helpt met abortus. Eenmaal binnen blijkt in de voormalige drukkerij een enorme ruimte te schuilen. Via twee trappen leidt Kinga Jelinska, directeur van WHW, ons naar een wit kantoor met twee lange witte tafels en een klein keukentje. Hier zitten bijna elke dag zo’n vijf vrouwen. Dagelijks beantwoorden ze ruim tweehonderd mails (in totaal 80 duizend mensen per jaar) in zeven talen, en hun verzoeken om abortuspillen. In totaal werken bij WHW ongeveer dertig mensen uit vijftien verschillende landen, verspreid over Europa, Noord-Amerika, Latijns-Amerika en Azië.

‘Een heel dankbare taak’, zegt Jelinska. ‘Vrouwen geven ons zoveel vertrouwen.’ Ze heeft zelf ook twee abortussen gehad en weet hoe belangrijk het is als dat makkelijk en snel mogelijk is. Toch is haar eigen ervaring niet waarom ze zich besloot in te zetten voor de toegang tot abortus. ‘Ik groeide op in het zwaar katholieke deel van Polen en merkte als meisje al snel de bemoeienis met de seksualiteit van vrouwen. Er was een taboe op abortus en mede daarom hadden we angst voor seks. Anticonceptie was moeilijk verkrijgbaar en bovendien heel duur. We konden seksueel niet vrij zijn, altijd was er de vrees om zwanger te worden omdat we wisten dat abortus een no go was.’

Toen Jelinska in 2004 naar Nederland verhuisde, ontdekte ze hoeveel meer mogelijkheden er hier zijn voor vrouwen om abortus veilig en makkelijk te ondergaan. Ze besloot zich in te zetten voor – in veel landen illegale – ‘abortussen, die compleet veilig zijn’.

Hoe werkt dat?

‘We zijn een online buddy, elke dag van het jaar, zestien uur per dag. Als een zwangere in Polen, Kenia, Brazilië of waar dan ook hulp nodig heeft, kan ze ons in zeven verschillende talen schrijven. We vertellen deze vrouw of zwangere persoon over haar mogelijkheden. Wat is het veiligst voor haar gezondheid, maar ook wat is er beschikbaar op de plek waar ze woont en wat is betaalbaar? Als ze ergens woont waar abortus illegaal is, zijn abortuspillen (die thuis kunnen worden ingenomen) de meest veilige en efficiënte optie. De pillen zijn extreem veilig en goed onderzocht: mensen kunnen hun zwangerschap onderbreken in hun eigen huis tot aan twaalf weken. Veel mensen kiezen hiervoor; ze willen een ziekenhuis of kliniek vermijden. Als een zwangere ergens woont waar ze geen abortuspillen kan krijgen, sturen we ze op, in een discrete envelop. Hierbij werken we samen met dokters.’

Stiekem om wetten heen

Jelinska vindt abortuspillen levensveranderend. ‘Ze zijn zo veilig en effectief. Je zou ze bij de Etos of Kruidvat moeten kunnen kopen, naast de morning-afterpillen en de zwangerschapstesten. Het feit dat dat niet zo is, heeft met politiek te maken. Iedereen wil zich erin mengen en heeft wat te zeggen. Gelukkig kun je, als je abortuspillen kunt krijgen, stiekem om alle wetten heen. Je creëert in principe namelijk een miskraam. Maak je je achteraf nog zorgen? Dan kun je naar de dokter stappen en zeggen dat je een spontane miskraam kreeg. Dat het nu allemaal zo stiekem en zonder steun moet is echter heel zwaar voor een zwangeren.’

Maar die wetten zijn er misschien ook om het kind te beschermen. Niet alleen vanwege politiek.

‘Daarmee wordt ervan uitgegaan dat een vrouw zelf niet in staat is om die afweging te maken. Dat is het probleem. Natuurlijk is het een moeilijke beslissing, maar vrouwen moeten het vertrouwen krijgen dat ze die beslissing prima zelf kunnen nemen.’

‘Abortuspillen zouden bij de Etos of Kruidvat naast de morning-afterpillen en de zwangerschapstesten moeten liggen’

‘Als ik naar abortus kijk, probeer ik vooral te denken: het is geen mening, maar iets wat bij het leven hoort. Ik ben verveeld en uitgeput na decennia aan debat over abortus, waarbij je mannen in pak, professors en gynaecologen ziet die ons hun eigen mening opdringen. Als jij geen abortus wilt, prima! Maar zeg niet wat wij moeten doen met ons leven.’

Zelf koos Jelinska ook twee keer voor een abortus. ‘Het was belangrijk voor mijn leven en ik ben er trots op dat het is gebeurd. Het zal voor een tegenstander moeilijk zijn om mij mijn eigen ervaring te ontzeggen. Net zoals die van de 34 duizend Poolse vrouwen die wij als Abortion Without Borders [specifiek voor Poolse en andere Europese vrouwen, en waar Women Help Women mee samenwerkt, red.] vorig jaar steun hebben gegeven. Meer dan vijftienhonderd van hen gingen naar het buitenland voor een abortus in een kliniek.’

Werken jullie alleen online? Hoe weet je dan hoe het gaat met de persoon aan de andere kant?

‘Ja, maar vergis je niet. We hebben heel persoonlijk contact met mensen. Zij nemen ons in vertrouwen. Dat is vaak erg ontroerend. Maar via internet bereiken we niet iedereen. Dus willen we als WHW al onze informatie ook op andere plekken breder beschikbaar maken. Daarom werken we ook met gemeenschappen en creëren we netwerken, zodat deze kennis ook bij mensen zonder internet terechtkomt. Zo werken we met twee partnergroepen in Kenia en Nigeria. Ook coördineren we een netwerk van 53 groepen in Afrika die werken aan zelf uitgevoerde abortussen in 22 Afrikaanse landen.’

Jullie krijgen met behoorlijke tegenwerking te maken.

‘In de laatste twee jaar is in Polen bijvoorbeeld de repressie tegen abortus-activisten toegenomen. Dat komt ook doordat we juist meer zichtbaar worden en kracht krijgen. We zijn steeds trotser, dat roept weerstand op. Het komt van anti-abortusgroepen overal ter wereld, maar ook van de overheid, het staatsapparaat. En dat baart me veel meer zorgen. Kijk ook naar wat er nu in de VS gebeurt. We zien veel populistische regeringen zoals in Brazilië en Hongarije die meer macht krijgen. Onze grootste zorg is daarom de criminalisering van onze activisten. Sommige raken moegestreden en krijgen een burn-out.’

Uw Poolse vriendin Justyna Wydrzyńska riskeert momenteel gevangenisstraf.

‘Er heerste in Polen een tijd lang de volgende houding ten opzichte van abortus: laten we doen alsof er niets aan de hand is en erover zwijgen. De burgers waren bang om over abortus te praten, en de regering dacht het probleem subtiel naar het buitenland te kunnen exporteren. In Polen zelf is er nauwelijks toegang tot abortus. Maar activisten worden steeds zichtbaarder. Ze zeggen: “Ja we faciliteren abortus en ja, we zijn er trots op!” Dat leidt tot harder terugslaan. Justyna gaf aan het begin van de pandemie abortuspillen aan een vrouw die in huiselijk geweld vastzat en niet het huis uit kon. In Polen worden niet degenen gecriminaliseerd die de pillen zelf nodig hebben, maar de personen die hen helpen abortus te plegen. Justyna’s zaak is op 14 juli begonnen. Haar staat misschien drie jaar gevangenis te wachten. Dat is ongekend. Samen met Amnesty lanceerden we een petitie om haar vrij te krijgen.’

Hoe is de abortuswetgeving in Nederland ten opzichte van andere landen?

‘In Europa is het een rotzooi qua wetgeving: elk land heeft andere wetten rond abortus. Zo mag je in Nederland tot 22 weken abortus doen, in Duitsland tot veertien weken, in Tsjechië tot twaalf weken en in Engeland tot 24 weken en vijf dagen.’

‘Nederland is heel belangrijk voor de toegang tot abortus boven de twaalf of vijftien weken. Veel Poolse vrouwen komen hiernaartoe. We werken onder andere samen met Abortion Network Amsterdam (ANA). Deze organisatie helpt mensen met het regelen van de procedure, het vertalen, onderdak vinden, vervoer regelen, en misschien wel het belangrijkste: ANA betaalt ook voor de abortussen. De procedures kunnen namelijk meer dan duizend euro kosten.’

Amnesty maakt zich desondanks grote zorgen over de Nederlandse wetgeving, omdat die is opgenomen in het strafrecht. U wilt überhaupt van wetten af, overal. Waarom vindt u die zo’n risico?

‘Zelfs wetten die liberaal zijn en abortus juist mogelijk maken zijn een probleem. Wanneer de wet in handen van gestoorde witte mannen valt, kan de situatie voor mensen die zwanger kunnen worden in een oogwenk teruggedraaid worden en een middel voor onderdrukking worden. Polen heeft in 2020 de wetten extreem zwaar gemaakt. Ze hebben nu ook gezegd dat je geen abortus kunt hebben als de foetus zich niet goed ontwikkelt. Alle mensen in deze situatie bellen Abortion Without Borders. In Hongarije en Roemenië is abortus nog wel legaal, maar dat garandeert op geen enkele manier toegang. Daarom moet abortus gezien worden zoals elke andere medische procedure.’

‘In Nederland werd in de jaren zeventig besloten dat abortussen door artsen moesten worden uitgevoerd. Dat was toen de enige veilige manier. Nu zitten we vandaag de dag nog aan deze wetten, terwijl we inmiddels die pillen hebben. Wat er nu in de VS gebeurt, waarbij abortus in sommige staten tot gevangenisstraf leidt, is daarom niet alleen zorgwekkend voor de mensen die daar leven. Alles in de VS heeft de neiging zich te verspreiden en kan ook bij ons komen. Ik heb het gevoel dat dit het moment is voor Europeanen om echt naar voren te stappen en zeggen: we willen dit niet.’

Hoeveel kosten de pillen eigenlijk?

‘Het verschilt. Zo kost het in India 2 dollar, in andere landen een paar tientjes en op de zwarte markt een paar honderd euro. Het hangt ook heel erg af van de producent. We vragen om 75 euro donatie als we een pakket opsturen. Maar als je dat niet kunt betalen, maken we gebruik van het solidariteitsfonds. We zullen er altijd voor zorgen dat de pillen bij je terechtkomen als je ze nodig hebt.’