Sint-Helena is niet alleen het verbanningsoord van Napoleon: er zijn massagraven met de resten van duizenden tot slaaf gemaakten. Dat werd jarenlang genegeerd.

Op het afgelegen eilandje Sint-Helena staat al meer dan tweehonderd jaar het statige graf van Napoleon Bonaparte. Leeg. Door verschillende bordjes en gedenkstenen is het niet te missen, en er worden nog steeds herdenkingsceremonies georganiseerd voor de man die ooit de slavernij in de Franse kolonies herinvoerde. Minder aandacht is er voor de massagraven enkele kilometers verderop, waar de overblijfselen van naar schatting negenduizend tot slaaf gemaakten liggen.

De eerste botten werden in 1985 gevonden op een bouwterrein. Maar destijds keken de eilandbewoners nog weg van het slavernijverleden. Tot ze er in 2006 opnieuw mee werden geconfronteerd. Tijdens de bouw van een vliegveld werden opnieuw botten gevonden, en archeologen groeven de overblijfselen van honderden Afrikanen op. Naast volwassenen lagen er opvallend veel kinderen. Ook werden er sieraden, kleding en haar gevonden. Twaalf jaar lang werden de overblijfselen, als ‘tijdelijke oplossing’, in een ruimte naast de lokale gevangenis opgeborgen. Hoe deze omgang met de massagraven is verbonden met kolonialisme en kapitalisme, laat de documentaire A story of bones zien.

Sint-Helena ligt op een route die veel werd gebruikt door slavenschepen: midden in de Atlantische Oceaan. Toen het Verenigd Koninkrijk in 1807 de slavenhandel verbood, ging de grootmacht schepen die toch nog tot slaaf gemaakten vervoerden, onderscheppen. De inzittenden brachten ze echter niet terug naar het Afrikaanse continent, maar naar onder meer het eiland Sint-Helena. Hoewel de meesten al overleden waren voordat ze het eiland bereikten, bleven de ‘bevrijde Afrikanen’ die de boottocht wel hadden overleefd op het eiland wonen. Aan de rafelranden van de samenleving, om na hun dood in massagraven terecht te komen.

Lees ook: ‘Het slavernijverleden smeult als een ondergrondse veenbrand’ 7 juni 2021

De film, die te zien is op het Movies that Matter Festival, volgt de Namibische Annina van Neel. In 2012 vertrekt ze naar Sint-Helena om mee te werken aan de bouw van het vliegveld. Haar taak om ervoor te zorgen dat er geen vertragingen plaatsvinden, knelt steeds meer met haar verontwaardiging over de manier waarop met de graven wordt omgegaan. Tijdens een radio-interview vraagt ze zich gefrustreerd af: ‘Waarom negeren we de massagraven al zo lang? Ik geef niemand de schuld, maar stel jezelf deze vraag, want het past niet in onze cultuur om niet voor onze voorouders te zorgen.’

Het eiland, dat nog geen vijfduizend inwoners telt, staat nog altijd onder toezicht van het Verenigd Koninkrijk. Met het oog op toerisme betalen de Britten de bouw van het vliegveld, dat spottend ‘the world’s most useless airport’ wordt genoemd: vanwege de harde wind kunnen vliegtuigen vaak niet landen. Wrang genoeg blijkt deze nutteloze landingsbaan dan ook nog het hele budget voor de beloofde herbegrafenis van de overblijfselen te hebben opgeslokt. Kapitalisme en hedendaags kolonialisme worden zo pijnlijk zichtbaar.

Dan vindt Van Neel medestanders in de Verenigde Staten. Ook daar zijn anonieme overblijfselen van tot slaaf gemaakten gevonden, onder de stoeptegels van Manhatten in 1992. Tijdens een besloten conferentie hierover dringt het besef door: dit is geen verhaal over Afrikanen, maar over de mensheid.

A Story of Bones is te zien op het Movies that Matter Festival (van 24 maart t/m 1 april in o.a. Den Haag) op 25 maart, 28 maart en 29 maart. Bij de vertoning op 28 maart is Annina van Heel aanwezig. Wordt Vervolgd-lezers krijgen 50 procent korting op een film naar keuze, zie de kortingsactie hierboven.