KijkenLezen
Met de beste bedoelingen
Nederlandse kinderen die eind jaren zestig hun bord niet leegaten‚ kregen van hun ouders te horen dat hun leeftijdsgenootjes in Biafra vast een moord zouden doen voor wat spruitjes. De provincie in het zuidoosten van Nigeria die onder leiding van gouverneur Emeka Ojukwu de onafhankelijkheid had uitgeroepen‚ was in die dagen synoniem voor stervende kinderen. Het centrale gezag in Nigeria verklaarde Ojukwu de oorlog en blokkeerde de levering van voedsel aan het gebied. Zo ontstond er een hongersnood die bij menigeen in Nederland herinneringen opriep aan de Hongerwinter.
De bereidheid om iets te doen om de hongerende kinderen te helpen was groot. Duizenden Nederlanders wilden een Biafraans kind adopteren‚ schrijft Volkskrant-journalist Marie Louise Schipper in haar boek Goede bedoelingen. Zakenmensen richtten de Stichting Luchtbrug Biafra op‚ die in samenwerking met Terre des Hommes en steun van De Telegraaf tien kinderen uit Biafra naar Nederland haalde.
Ojukwu liet de tien niet zomaar naar het buitenland vertrekken: in de toekomst zouden de kinderen immers hun land moeten verdedigen. Dankzij een slimme lobby van de Joodse avonturier Abie Nathan lukte het toch de kinderen het land uit te krijgen. De non-conformistische Nathan‚ die wereldberoemd was geworden door als vredesapostel met een wit vliegtuigje van Israël naar Egypte te vliegen en zich eind jaren zestig het lot van de Biafranen aantrok‚ overtuigde de gouverneur met het argument dat de overtocht van de kinderen het nodige geld in het laatje zou brengen‚ waarmee hij weer wapens kon kopen.
Voor haar boek reconstrueerde Schipper de hulpverleningsactie en achterhaalde ze hoe het de kinderen is vergaan. Het zijn mooie en hartverscheurende verhalen die pijnlijk duidelijk maken hoe goede bedoelingen niet noodzakelijk tot goede resultaten leiden.
De eerste vijf kinderen die naar Nederland kwamen‚ gingen allemaal weer terug. Van de tweede groep‚ met zieke kinderen‚ overleden er twee in Nederland: ze waren te zwak. Twee andere leven tot op de dag van vandaag in Nederland. Ze werden grootgebracht door Nederlandse pleegouders. Het laatste kind‚ dat in huis werd genomen door voormalig schaatscoach Henk Gemser‚ moest terug. Met fatale gevolgen. Hij overleed kort na zijn terugkeer omdat hij niet zonder de Nederlandse medische hulp kon.
Jelle Vleer‚ die als jonge arts voor Terre des Hommes naar Biafra ging‚ erkent dat er niet werd nagedacht over de nazorg voor de kinderen. ‘Eigenlijk waren we bezig met een soort zelfbevrediging.’
Marie Louise Schipper
Goede bedoelingen‚ De onvoorziene gevolgen van internationale noodhulp
Balans‚ 192 p.‚ € 19‚99
Van pianist tot grijze gestalte
Te midden van de puinhopen in Yarmouk‚ een buitenwijk van Damascus‚ zette de Palestijns-Syrische Aeham Ahmad in 2014 een piano neer en begon te spelen. De beelden gingen de hele wereld over. Terwijl zijn buurtgenoten honger leden omdat het leger van president Bashar al-Assad de wijk volledig van de buitenwereld had afgesneden‚ probeerde Ahmad de moed erin te houden door muziek te maken. Dat viel niet bij iedereen in de smaak. Toen IS de wijk overnam‚ staken zij zijn piano in de fik.
Ahmad vluchtte naar Duitsland. ‘Je wordt een van die grijze gestalten die altijd al in ellende geleefd moeten hebben en die naar Europa komen om daar een stukje van de enorme rijkdom te bemachtigen’‚ vertelt hij in zijn autobiografie De pianist van Yarmouk. Met zijn boek‚ waaruit dezelfde levenslust spreekt als uit de iconische foto die van hem werd gemaakt‚ wil Ahmad de clichés over het leven in Syrië bestrijden. Zo krijgt hij in Duitsland geregeld de vraag hoe het was om in een Palestijns vluchtelingenkamp te leven. ‘Terwijl ik een prachtig‚ groot eigen huis had.’
Aeham Ahmad‚ Sandra Hetzl en Ariel Hauptmeier
De pianist van Yarmouk
Atlas Contact‚ 320 p.‚ € 19‚99
De donkere kant van de VS
Verslaving aan heroïne en andere opiaten neemt de laatste jaren snel toe in de VS. Maar zo erg als in Huntington‚ West Virginia is het nergens. Een kwart (!) van de inwoners is verslaafd aan heroïne of pijnstillers en één op de tien baby’s wordt verslaafd geboren. In de eerste aflevering van zijn nieuwe serie Dark States volgt Louis Theroux verslaafden én de hulpdiensten in Huntington‚ die de gevolgen van de drugsepidemie nauwelijks kunnen bijhouden.
In andere afleveringen reist de Britse tv-maker af naar Milwaukee‚ waar een hoofdzakelijk witte politiemacht patrouilleert in een zwart district‚ en naar Houston‚ waar hij spreekt met vrouwen die in de prostitutie werken. Typische Theroux-televisie: treurig en grappig tegelijk.
Dark States
Vanaf vrijdag 2 februari wekelijks te zien om 20.25 uur op NPO 3.
Fotografen uit Aleppo
NOS op 3 maakte een indrukwekkende minidocumentaire over drie fotografen die verslag deden van de jarenlange strijd om Aleppo. Zij legden in De ogen van Aleppo vast hoe gebouwen werden gebombardeerd en kinderen onder het puin vandaan gehaald moesten worden. Hun foto’s‚ die in de docu te zien zijn‚ snijden door je ziel. ‘Ik denk dat de stad minder beschadigd is dan de inwoners’‚ zegt een van de drie fotografen‚ Ameer Alhalbi. Hij verloor zijn vader‚ die hulpverlener was bij de White Helmets‚ tijdens een bombardement. Nog elke nacht hoort hij de bommen vallen.
Zijn collega Zakaria Abdelkafi werd tijdens een vuurgevecht aan zijn oog geraakt. ‘Ik wilde een foto nemen bij de deuropening en werd getroffen’‚ vertelt hij. Het staat fotograaf Fouad Hallak‚ die inmiddels in Nederland woont‚ nog altijd helder voor de geest. ‘We gingen naar buiten maar er waren geen ambulances.’ In de achterbak van een pick-up truck werd Zakaria alsnog naar het ziekenhuis gebracht. Daar bleek dat hij zijn rechteroog voor altijd zal moeten missen. Desondanks werkt Zakaria nog steeds als fotograaf voor persbureau AP. Zij het nu vanuit een standplaats die een stuk veiliger is dan Aleppo: Parijs.
Allemaal fanatici
Wie gelooft dat alleen de radicale islam het monopolie heeft op agressief fanatisme doet er goed aan om Beste fanatici van Amos Oz te lezen. In zijn jeugd in Jeruzalem was ook hij een fanaticus‚ schrijft hij in één van de drie essays die in de bundel zijn opgenomen. Hij gooide met stenen naar de ‘bezetter’‚ de Britse militairen‚ en ‘was blind voor elk argument dat ook maar enigszins afweek van het joods-zionistische verhaal’.
Fanatisme was er al voor de islam bestond en is overal‚ wil Oz maar zeggen. Hij ziet het fanatisme bij de ‘antifanatici’ die een kruistocht tegen de jihad willen‚ maar ook bij de Israëlische vredesbeweging. Humor en zelfspot zijn volgens hem het beste medicijn. ‘De humor brengt een zekere kronkel met zich mee waardoor je‚ tenminste voor eventjes‚ oude dingen in een volkomen nieuw licht kunt zien.’ Je zou bijna willen dat je humor via een pilletje kunt toedienen‚ mijmert Oz. Al trap je daarmee weer in de val van de fanaticus: precies weten wat goed is voor een ander.
Amos Oz
Beste fanatici
De Bezige Bij‚ 128 p.‚ € 15‚99
Assange: zelfverklaard slachtoffer
Het beste moment in Risk van documentairemaakster Laura Poitras over klokkenluiderssite WikiLeaks zit op ongeveer een derde van de film. We zien hoe Julian Assange door zijn advocate Helena Kennedy op zijn nummer wordt gezet vanwege zijn vrouwonvriendelijke praat. Assange moet ophouden om de verklaringen van twee Zweedse vrouwen die de WikiLeaks-oprichter hebben beschuldigd van verkrachting‚ af te doen als een ‘gestoord feministisch complot’‚ zegt Kennedy. ‘In het openbaar’ zal Assange dergelijke samenzweringstheorieën niet meer verspreiden‚ belooft hij. Om daar meteen aan toe te voegen dat hij natuurlijk wel degelijk het slachtoffer is van ‘radicale feministen’. Kennedy hoort het hoofdschuddend aan.
Het is ongetwijfeld een van de scènes waarover Assange niet was te spreken toen de film uitkwam. Risk ‘vormt een groot gevaar voor mijn vrijheid’‚ liet hij aan Poitras weten. Jarenlang liet Assange de filmmaakster‚ die in 2015 een Oscar ontving voor haar documentaire Citizenfour over NSA-klokkenluider Edward Snowden‚ toe tot zijn inner circle. Het stelde Poitras in staat om een intiem portret van de activist te maken. En hoewel Poitras haar project duidelijk begon als bewonderaar van de WikiLeaks-oprichter‚ is de film bepaald niet flatteus voor Assange‚ die bij vlagen een paranoïde en narcistische lomperik blijkt.
Dat de filmmaakster gedurende het maken van de documentaire haar beeld heeft bijgesteld‚ is dapper en goed: het maakt Risk tot een prettig genuanceerde film. Tegelijkertijd laat Poitras ook steken vallen. Nergens gaat ze echt de confrontatie met Assange aan. Dat is symptomatisch voor de coterie van de man die sinds 2012 als politiek vluchteling in de ambassade van Ecuador in Londen zit. Afgezien van advocate Kennedy spreekt niemand hem aan op zijn opvattingen. En dat terwijl daar toch de nodige vraagtekens bij zijn te plaatsen.
Neem zijn overtuiging dat het (inmiddels gestaakte) Zweedse onderzoek naar zijn seksuele wangedrag een opmaat zou zijn tot uitlevering aan de VS. Washington heeft nooit om zijn uitlevering gevraagd – waarschijnlijk omdat de regering-Obama meende dat er geen juridische basis bestond voor een succesvolle aanklacht tegen WikiLeaks. En als de VS dat wel hadden gedaan‚ is het twijfelachtig of Zweden daaraan gehoor zou hebben gegeven: het land levert geen mensen uit die worden verdacht van ‘politieke misdrijven’. Ook Poitras bijt in de gesprekken die ze met de WikiLeaks-oprichter voerde‚ bepaald niet door. Een gemiste kans.
Laura Poitras
Risk
In februari te zien tijdens Movies that Matter on tour. Zie www.moviesthatmatter.nl voor plaatsen en tijden,
