Opnieuw relevant (25 februari 2021): Een van de verdachten van de moord op de Maltese journalist Daphne Caruana Galizia is woensdag veroordeeld tot 15 jaar cel nadat hij heeft bekend. 

Bijna drie jaar na de gewelddadige moord op zijn moeder, is hij nog geen moment toegekomen aan het verwerken ervan, vertelt Matthew Caruana Galizia (34). ‘Het is pijnlijk’, zegt hij. ‘Vanaf haar dood strijd ik met mijn familie elke dag voor gerechtigheid. Maar nog altijd zijn de daders niet veroordeeld en hebben we geen moment rust.’

Galizia heeft donkerbruin haar, een baard van een week of twee, blauwe ogen en de kenmerkende neus van zijn moeder. Hij is vermoeid na afloop van een lang congres in het Tropeninstituut in Amsterdam over rechtszaken om kritische partijen de mond te snoeren, en de vlucht de avond ervoor na een tiendaagse tour langs verschillende landen. Het is eind februari, nog voor de lockdown vanwege het coronavirus.

Galizia is ervan overtuigd dat zijn moeder het slachtoffer is van een moordcomplot waar verschillende Maltese ex-ministers, zakenlieden en zelfs de begin dit jaar afgetreden premier Joseph Muscat bij betrokken zijn. ‘Het is onmogelijk dat hij niet wist van het complot om mijn moeder te vermoorden’, zegt Galizia. ‘Dat kan bijna niet anders.’

Verbrand rubber

Zijn moeder, Daphne Caruana Galizia, was een Maltese onderzoeksjournalist die op 16 oktober 2017 op 53-jarige leeftijd werd vermoord. Nog elke dag denkt hij aan die maandag. Ze hadden samen gewerkt aan een groot onderzoek naar corruptie en fraude door politici en rijke zakenlui, toen zij vroeg: wat zullen we eten? Ze hadden beiden honger. Voordat ze de deur uit ging, zette ze een bord met tomaten en mozzarella voor zijn neus.

Minuten later hoorde Galizia een harde knal, zo vertelt hij in de podcast My mother’s murder, gemaakt door zijn jongere broer Paul. Hij wist meteen dat het een bom was. Een krachtig explosief had zijn moeder en haar auto in stukken geblazen. Hij snelde naar buiten en zag vanuit de verte een dikke zwarte rookpluim – het soort rook van verbrand rubber. Dichterbij trof hij een vuurzee aan. Nog even had hij de hoop dat het niet haar auto was, maar de nummerplaat liet daar weinig twijfel over bestaan.

Twee jonge agenten arriveerden in paniek, ze hadden nog nooit zoiets meegemaakt. Een van hen pakte een brandblusser uit de achterbak, maar liet die uit zijn handen vallen. Galizia pakte hem op – ‘doe iets’, riep hij. Een van de agenten kon zijn tranen niet bedwingen.

Straffeloosheid

De moord kwam voor Matthew niet geheel onverwacht. Zijn moeder was de bekendste journalist van Malta. Gedurende haar dertigjarige carrière schreef ze over corruptie, fraude, drugssmokkel, witwassen, criminaliteit en politiek. Ze onthulde onder meer dat Malta, sinds 2004 lid van de EU, Europese paspoorten verkoopt aan rijkelui in het buitenland. Haar blog Running Commentary had op het hoogtepunt meer lezers dan er mensen op Malta wonen.

Gezien de kleine populatie van Malta – ongeveer een half miljoen mensen – kwam zijn moeder regelmatig bekenden tegen tijdens haar onderzoeken. Ze raakte geliefd en gehaat tegelijk. Door de jaren heen werd ze meerdere keren bedreigd of aangevallen, vertelt Matthew. De keel van hun hond werd doorgesneden, een andere werd vergiftigd, de voordeur werd in brand gestoken en politieagenten vielen haar soms lastig. Ook werd ze een keer achternagezeten door een woedende menigte, opgezweept door een politicus.

‘Het gevaar is dat mensen moe worden van alle corruptie en zich er uiteindelijk bij neerleggen’

Als tiener en jongvolwassene kreeg Matthew hier een groot deel van mee. ‘Omdat er sprake is van straffeloosheid’, zegt hij, ‘vormen diezelfde mensen nu een bedreiging voor mijn familie. Er gebeuren nog steeds dingen waar ik me zorgen om maak, zoals online bedreigingen. Maar ik probeer er niet te veel over na te denken. Dat verlamt. Als ik daar steeds aan denk, kom ik het huis niet meer uit.’

Matthew, die is opgeleid tot software engineer en journalist, werkte voor zijn moeders dood in Londen voor ICIJ, een internationaal consortium van onderzoeksjournalisten dat onder meer de Panama Papers publiceerde. Daphne ontdekte in die documenten dat de minister van Energie, Konrad Mizzi, en de stafchef van premier Joseph Muscat, Keith Schembri, offshorebedrijven hadden in Panama en Nieuw-Zeeland. Die bedrijven bracht ze in verband met dubieuze energiedeals en betalingen door de regering van Azerbeidzjan. Deze steekpenningen liepen onder meer via een bedrijf dat op naam stond van de invloedrijke Maltese zakenman Yorgen Fenech.

Raad van Europa

Nog voordat Daphne haar onthullingen kon doen, werd ze vermoord. Aanvankelijk ging justitie ervan uit dat de onderwereld achter de moord zat. Politici en zakenlieden werden niet ondervraagd. Bij het onderzoek kreeg de Maltese politie op verzoek hulp van de Amerikaanse FBI, Europol en Nederlandse politie. Al vrij snel werden drie mannen – bekende draaideurcriminelen – aangehouden op verdenking van het ontsteken van de autobom. De mannen, die ontkennen, zitten vast maar zijn nog altijd niet voor een rechter verschenen.

Toenmalig officier van justitie Consuelo Scerri Herrera, die in het verleden Daphne Caruana Galizia had vervolgd vanwege smaad, was als eerste op de zaak gezet. Met succes wisten Matthew en zijn familie haar echter van het onderzoek af te krijgen wegens belangenverstrengeling.

Het Nederlandse CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt drong twee jaar geleden al aan op onafhankelijk onderzoek. Hij was namens de Raad van Europa, die toeziet op mensenrechten, meerdere keren aanwezig als waarnemer op Malta. Daarnaast leidt Europarlementariër Sophie in ’t Veld (D66) er een onderzoeksmissie van het Europees Parlement.

Internationale media en Maltese journalisten besloten kort na de dood van Daphne Caruana Galizia haar onderzoekswerk voort te zetten, verenigd in The Daphne Project. Matthew, zijn twee broers Andrew en Paul en hun vader Peter, richtten samen The Daphne Caruana Galizia Foundation op. Hun missie is voltooid wanneer ‘alle verantwoordelijken achter de tralies zitten’, zegt Matthew.

Rol van de premier

Mede door The Daphne Project kwam het ongepubliceerde onderzoek naar Yorgen Fenech en Keith Schembri vorig jaar alsnog naar buiten. Vervolgens werd Fenech in november gearresteerd, op verdenking van het bestellen van de moord. De rechtszaak tegen de zakenman, die alle betrokkenheid ontkent, verloopt echter moeizaam en ligt op dit moment stil vanwege de coronacrisis. Volgens Matthew probeert de regering het onderzoek te vertragen.

Ministers Konrad Mizzi en Chris Cardona (Economische Zaken) moesten eind vorig jaar terugtreden vanwege de zaak, evenals stafchef Keith Schembri. Die werd kort daarna gearresteerd op verdenking van betrokkenheid bij de moord, maar twee dagen later alweer vrijgelaten. Cardona werd door de politie ondervraagd, maar werd vervolgens weer minister, tot de komst van een nieuw kabinet in januari.

‘Het is idioot’, zegt Caruana Galizia. ‘Waarom worden de andere mensen die onderdeel uitmaakten van dit corruptieschandaal niet vervolgd? Keith Schembri, Konrad Mizzi, de premier en zijn accountants? Er moet een onderzoek komen naar de rol van de premier zelf. Terwijl het onderzoek naar Fenech liep, gaven de premier en zijn stafchef briefings over het onderzoek, terwijl Schembri een vriend is van Fenech!’ In de rechtszaal heeft Schembri toegegeven dat hij die vriendschap had achtergehouden tegenover de politie.

Door alle rechtszaken tegen ons worden we in bedwang gehouden. Jammer genoeg slagen ze daar behoorlijk goed in.

Na bijna twee jaar relatieve stilte kwam de Maltese bevolking in november plotseling in beweging. Na Fenechs arrestatie gingen duizenden mensen de straat op. De demonstranten eisten onder meer het vertrek van premier Muscat, die daar in januari gehoor aan gaf. Vanwege een grote meerderheid van zijn Arbeiderspartij in het parlement, kon Muscats vervanger als partijleider, Robert Abela, zijn functie als premier overnemen.

Abela heeft zich maar één keer uitgelaten over de moord op Daphne Caruana Galizia, vertelt haar zoon: toen hij als parlementslid in november 2018 zei dat Daphnes kinderen het onderzoek naar de moord alleen maar ‘in de weg zitten’. Destijds nam de huidige premier het op voor de voormalige adjunct-politiecommissaris Silvio Valletta. Die speelde volgens een getuige informatie over het moordonderzoek door aan Fenech. De twee zouden bevriend zijn geweest, wat voor de familie van Daphne een reden was om te eisen dat hij van het onderzoek werd afgehaald.

Volgens Matthew Caruana Galizia is premier Abela onderdeel van ‘dezelfde club’ als zijn voorganger. ‘Er is niets veranderd’, zegt hij. ‘Door alle rechtszaken die tegen ons worden gevoerd, worden we in bedwang gehouden. Jammer genoeg slagen ze daar behoorlijk goed in.’

Erfenis: 47 rechtszaken

Op de dag van haar dood liepen er 47 civiele rechtszaken tegen Daphne Caruana Galizia in verschillende landen, waaronder de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. Allemaal wegens laster of smaad en aangespannen door machtige Maltese politici, zakenlieden en bedrijven. Die rechtszaken zijn door haar familie geërfd. Op dit moment lopen er nog zo’n dertig, vertelt Caruana Galizia. ‘We moeten die wel aanvechten, anders wint de aanklager automatisch. Als we niets zouden doen dan verliezen we alles. Ons huis, ons bezit, nog los van de gerechtigheid voor mijn moeder.’

Zelf kreeg hij ook met lasterzaken te maken. Op Facebook schreef hij over de offshorebedrijven van de stafchef van ex-premier Muscat, waarna zijn account uit de lucht werd gehaald en hij door de premier werd aangeklaagd voor laster. ‘Die zaak loopt nog steeds.’

Volgens Caruana Galizia is het de aanklagers zelden te doen om het winnen. ‘Er worden idiote bedragen geëist en de beschuldigingen houden totaal geen stand in de rechtszaal. Het doel was om mijn moeder en ons het zwijgen op te leggen. Het aanvechten kost ontzettend veel tijd en geld. De meeste journalisten hebben daar de middelen niet voor, dus besluiten ze maar niet te publiceren of hun verhaal in te trekken. Als wij geen juridische en financiële hulp zouden krijgen [van verschillende mensenrechtenorganisaties, red.] dan zouden we dit nooit kunnen volhouden.’

Veiligheidstraining

Wat is hiertegen te doen? ‘Op EU-niveau hebben we wetgeving nodig die het moeilijker maakt voor mensen met veel macht en middelen om lasterzaken aan te spannen tegen mensen met weinig middelen. Samen met ngo’s pleiten we daarvoor.’

Matthews vader Peter Caruana Galizia, een advocaat, stond vóór de coronacrisis bijna dagelijks in de rechtszaal om zijn overleden vrouw te verdedigen, Matthew zelf bijna wekelijks. Hun huis wordt tegenwoordig beveiligd. Matthew en zijn broers hebben daarnaast een speciale veiligheidstraining gekregen. Of hij bang is? ‘Nee, maar ik ben wel voorzichtiger.’

Zijn auto kijkt hij geregeld na, net als zijn huis, dat volhangt met camera’s. Hoe nu verder? ‘Ik hoop dat de protesten doorgaan’, vertelt Matthew. ‘Het gevaar is dat mensen moe worden van alle corruptie en de uitzichtloosheid en zich er op een gegeven moment bij neerleggen.’

Profiteren van corona

We moeten laten zien dat corruptie een strafbaar feit is, zegt hij. ‘Alle mensen naar wie mijn moeder en andere journalisten onderzoek deden, moeten worden onderzocht door de autoriteiten. Het hele idee achter een rechtsstaat is dat we mensen die een gevaar zijn opsluiten. Als we dat niet doen dan worden ze een gevaar voor iedereen.’

Onder druk van de Maltese bevolking, de EU en mensenrechtenorganisaties werd eind december een openbaar onderzoek naar de moord op Daphne Caruana Galizia gestart. Momenteel ligt dat echter stil vanwege de coronacrisis. Matthew maakt zich zorgen, zo laat hij maanden na het eerste interview weten.

‘De regering profiteert van de coronacrisis. Door een protestverbod kan ze wegkomen met schandalige dingen. Alle rechtszaken staan nu in de wacht – de zaken wegens smaad, de strafzaken en het openbaar onderzoek. Dat is een probleem, omdat er na verloop van tijd meer bewijs verdwijnt. Ondertussen leggen de aanklagers niet uit waarom het onderzoek niet verdergaat tegen de mensen die betrokken zijn bij corruptie, moord en een doofpotaffaire.’

Update (03-06-2020): De voormalige Maltese minister van Economische Zaken Chris Cardona is maandag tijdens een rechtszaak in verband gebracht met de moord op Daphne Caruana Galizia. Dat schrijft The Times of Malta. De ex-minister zou via een tussenpersoon betrokken zijn geweest bij de betaling van 350.000 euro voor de uitvoering van de moord. Zelf ontkent hij de aantijgingen.