Jaarboek Amnesty International: wereldleiders verloochenen principes, burgers betalen de prijs  

Onze leiders en instituties verloochenen de mensenrechten. Tegen de achtergrond van een groeiend aantal conflicten heeft het handelen van veel machtige staten de geloofwaardigheid van de internationale rechtsorde, die in 1945 tot stand kwam, verder aangetast en ondermijnd. Dit zegt Amnesty International in haar jaarboek State of the World’s Human Rights. Lees ook: Jaarboek 2023 | State of the World's Human Rights

• State of the World’s Human Rights 2024 behandelt 155 landen, bevat vijf regionale overzichten en een wereldwijde analyse.
• Regeringen gooien internationale rechtsorde overboord ten koste van de belangen van burgers.
• AI creëert vruchtbare bodem voor racisme, discriminatie en verdeeldheid in cruciaal verkiezingsjaar.

Onze leiders en instituties verloochenen de mensenrechten. Tegen de achtergrond van een groeiend aantal conflicten heeft het handelen van veel machtige staten de geloofwaardigheid van de internationale rechtsorde, die in 1945 tot stand kwam, verder aangetast en ondermijnd. Dit zegt Amnesty International in haar jaarboek State of the World’s Human Rights. 

‘Veel machtige landen hebben geen boodschap aan de fundamentele waarden van menselijkheid en universaliteit, zoals vastgelegd in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens,’ zegt Agnès Callamard, secretaris-generaal van Amnesty International. ‘Het is verbijsterend om te zien hoe de internationale gemeenschap heeft gefaaltd in het voorkomen van de dood van duizenden burgers in de bezette Gazastrook, onder wie enorme aantallen kinderen. Dit maakt eens te meer duidelijk dat de instituties die zijn opgericht om burgers te beschermen en mensenrechten te handhaven, niet meer in staat zijn om hun verplichtingen na te komen.’ 

Oorlogsmisdaden in Gaza 

De bewijzen van oorlogsmisdaden blijven zich opstapelen nu de Israëlische regering het internationaal recht in Gaza aan haar laars lapt. Na de gruwelijke aanvallen van Hamas en andere gewapende groeperingen op 7 oktober, reageerden de Israëlische autoriteiten met onophoudelijke luchtaanvallen op dichtbevolkte gebieden. Daarbij werden vaak hele families weggevaagd, werden bijna 1,9 miljoen Palestijnen gedwongen te vluchten en werd de toegang tot humanitaire hulp beperkt, ondanks de groeiende hongersnood. 

Dubbele moraal 

Amnesty’s jaarboek wijst op het schaamteloze gebruik van het vetorecht van de VS in de VN-Veiligheidsraad, waardoor een cruciale resolutie voor een staakt-het-vuren maandenlang uitblijft. Ondertussen blijven de VS Israël bewapenen met munitie die is gebruikt voor het plegen van mogelijke oorlogsmisdrijven. Het rapport schenkt ook aandacht aan de dubbele moraal van Europese landen als het Verenigd Koninkrijk en Duitsland. Ze protesteren terecht tegen de oorlogsmisdaden door Rusland en Hamas, maar steunen tegelijkertijd de acties van de Israëlische en Amerikaanse autoriteiten in dit conflict. 

State of the World’s Human Rights beschrijft ook hoe Russische troepen in Oekraïne op een overduidelijke manier de internationale regels schenden, door onder meer willekeurige aanvallen op dichtbevolkte burgergebieden en de energie- en graanexportinfrastructuur, en door het martelen en mishandelen van krijgsgevangenen. 

AI bedreigt de rechtsstaat

Amnesty International waarschuwt dat de grote ontwikkelingen op het gebied van kunstmatige intelligentie (AI) de afbraak van de rechtsstaat waarschijnlijk versnellen. Dit is een enorme bedreiging voor de mensenrechten. Regelgeving rond AI is daarom van essentieel belang.
‘Er gaapt een gigantische kloof tussen enerzijds de risico’s van de ongecontroleerde ontwikkeling van technologieën en anderzijds regulering en bescherming,’ zegt Agnès Callamard. ‘De toekomst wordt alleen maar duisterder als de ongelimiteerde verspreiding van ongereguleerde technologie niet aan banden wordt gelegd. Wetteloosheid, discriminatie en straffeloosheid worden mogelijk gemaakt door het ongecontroleerde gebruik van nieuwe en bestaande technologieën, die nu routinematig als wapens worden ingezet door legers, de politiek en bedrijven.’ 

Discriminatoire technologieën 

Los van wat de toekomst mogelijk brengt, worden nu al allerlei technologieën ingezet die mensen discrimineren.

• Technologieën voor migratiemanagement en grenshandhaving, zoals digitale alternatieven voor detentie, grensbewaking, gegevenssoftware, biometrie en algoritmische besluitvormingssystemen. 
• Spyware en massasurveillancetools worden ingezet om inbreuk te maken op fundamentele rechten en vrijheden. 
• Op de Westelijke Jordaanoever gebruikt Israël gezichtsherkenningssystemen om de bewegingsvrijheid te beperken en het apartheidssysteem in stand te houden. 

Amnesty International stelde vast dat politieke autoriteiten in veel delen van de wereld hun agressie tegen vrouwen, lhbti’ers en gemarginaliseerde gemeenschappen opvoeren en dat deze groepen als zondebok worden gebruikt.  

Nieuwe en bestaande technologieën worden steeds vaker ingezet om desinformatie te verspreiden, gemeenschappen tegen elkaar op te zetten en minderheden te onderdrukken.  

Verkiezingen in de VS 

In november vinden de presidentsverkiezingen in de VS plaats tegen de achtergrond van toenemende discriminatie en intimidatie op sociale media-platforms van o.a. lhbti’ers.  Ook worden er steeds meer anti-abortusberichten met een dreigende toon verspreid.  

Het jaarboek schenkt ook aandacht aan het toenemende gebruik van bestaande technologieën om discriminerend beleid te intensiveren. Staten als Argentinië, Brazilië, India en het Verenigd Koninkrijk maken steeds vaker gebruik van gezichtsherkenningstechnologieën om openbare protesten en sportevenementen te observeren en vooral migranten en vluchtelingen te discrimineren.  

Spyware

Ondanks de vele bewijzen van de mensenrechtenschendingen door spyware, blijft spyware nog steeds grotendeels ongereguleerd. Activisten in ballingschap, journalisten en mensenrechtenactivisten zijn meestal het doelwit. In 2023 onthulde Amnesty International het gebruik van Pegasus-spyware tegen journalisten en activisten in onder meer Armenië, de Dominicaanse Republiek, India en Servië, terwijl in de EU verkrijgbare en gereguleerde spyware gewoon werd verkocht aan landen over de hele wereld. 

‘In een wereld die steeds onveiliger wordt, dreigt de ongereguleerde verspreiding en toepassing van technologieën zoals generatieve AI, gezichtsherkenning en spyware een kwaadaardige vijand te worden. Het aantal schendingen van het internationaal recht en de mensenrechten neemt hierdoor toe,’ zegt Agnès Callamard. 

Vetorecht VN Veiligheidsraad

De permanente leden van de VN Veiligheidsraad mogen niet ongecontroleerd hun vetorecht blijven uitoefenen en hun privileges misbruiken. Het besluitvormingsproces van de Raad moet transparanter en efficiënter worden om ervoor te zorgen dat de Raad optreedt om mensenrechtenschendingen een halt toe te roepen, waar en wie er ook bij betrokken zijn.

Het vetosysteem en de ongelijke invloed van de vijf permanente leden in de VN Veiligheidsraad maken het systeem nu vatbaar voor misbruik. Het verwoestende effect hiervan was te zien toen de VS de VN Veiligheidsraad maandenlang verlamde en een cruciale resolutie voor een staakt-het-vuren in Gaza tegenhield. Tegelijkertijd blijft de VS Israël bewapenen met munitie die is gebruikt voor vermoedelijke oorlogsmisdrijven. Toen de VS  uiteindelijk toestonden dat er een resolutie werd aangenomen, beweerden zij dat deze niet-bindend was. Hiermee werd niet alleen de resolutie voor een staakt-het-vuren ondermijnd, maar de hele Raad. 

Regeringen moeten de VN Veiligheidsraad versterken en hervormen, zodat deze effectief en op tijd kan reageren op crises. Ondanks het feit dat veel staten, waaronder de VS, aan het begin van de grootschalige invasie van Rusland in Oekraïne, hebben gezegd dat hervorming noodzakelijk is, is dit nog niet gebeurd – waarschijnlijk omdat elke hervorming macht en invloed van bepaalde staten zou wegnemen. Het is deze dubbele moraal die benadrukt en bestreden moet worden. 

Oproep Amnesty International  

• Er zijn dringend maatregelen nodig om de internationale instituties, die bedoeld zijn om de mensheid te beschermen, nieuw leven in te blazen.  
• Permanente leden van de VN Veiligheidsraad mogen niet ongecontroleerd hun vetorecht gebruiken om de bescherming van burgers te verhinderen en hun geopolitieke allianties te versterken. Daarom moet de VN Veiligheidsraad worden hervormd. 
• Regeringen moeten ook krachtige wetgeving aannemen nemen om de risico’s en schade van AI-technologieën aan te pakken en Big Tech in toom te houden.